ΕΟΚΑ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΚΡΑΤΗΤΗΡΙΑ
Το σταυρωμένο Πάσχα των αγωνιστών στα κρατητήρια
Το βιβλίο «Ανατολή στο στρατόπεδο» και η Μεγάλη Πέμπτη του 1958
Τα βιβλία των Κρατητηρίων και των Κεντρικών Φυλακών αποτελούν πηγές και μαρτυρίες πληροφόρησης για τη διαβίωση των κρατουμένων και των κατάδικων στα χρόνια της Κυπριακής Επανάστασης για την Ελευθερία και τη Ένωση με τη Μάνα Ελλάδα.
Από τις πρώτες γραφές των κρατητηρίων που κυκλοφόρησαν σε αυτοτελή έκδοση είναι και το βιβλίο-μαρτυρία του εκπαιδευτικού στο Λανίτειο Γυμνάσιο Μιχαήλ Μιχαηλίδη με τίτλο «Ανατολή στο στρατόπεδο». Κυκλοφόρησε το 1962 σε καλαίσθητη έκδοση. Εξαντλήθηκε και επανακυκλοφόρησε στην Αθήνα στα χρόνια του ’80 για να εξαντληθεί και πάλι. Η πρώτη μάλιστα έκδοση αποτελεί σπάνιο και δυσεύρετο συλλεκτικής σημασίας βιβλίο και το αναζητούν συχνά οι συλλέκτες κυπρολογικών βιβλίων.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε 17 καλογραμμένα κεφάλαια και ξεκινά με μια γλαφυρή και παραστατική περιγραφή της σύλληψης και της μεταφοράς στη Λευκωσία μιας ολόκληρης ομάδας σημαντικών προσωπικοτήτων της Λεμεσού. Τρεις κατέληξαν στους ανατριχιαστικούς θαλάμους βασανισμού της Ομορφίτας. Οι υπόλοιποι κατέληξαν στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς.
Ανάγγελλε τότε το δελτίο ειδήσεων: «Κατόπιν επιτυχών επιχειρήσεων της Αστυνομίας, βοηθούμενης υπό του στρατού, συνελήφθησαν κατά τας τελευταίας ολίγας ημέρας, σαραντατέσσερες σημαίνοντες τρομοκράται εις την περιοχήν της Λεμεσού. Δεκατέσσερις ήσαν αναμεμειγμένοι εις οργάνωσιν λαθρεμπορίου όπλων… Μελετάται η δυνατότητις προσάψεως σοβαρών κατηγοριών εναντίον αρκετών εκ των συλληφθέντων…».
Από το βιβλίο αυτό διαλέξαμε ένα απόσπασμα για τη Μεγάλη Πέμπτη και τη Μεγάλη Παρασκευή του 1958.
ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ 10.4.1958. Στον «ειδικό κάµπο» έγινε η τέλεση της θείας Λειτουργίας, ενώ στους διπλανούς κάµπους είχαν καταστρωθεί τα σχέδια της επιχείρησης.
Η απόφαση πάρθηκε. Θα χύσουνε πετρέλαια και θα καψουν ό,τι µπορέσουν: πόρτες, παράθυρα, Ψάθες, ξύλινους στύλους. Έvτoνη και ρεαλιστική διαµαρτυρία για την κράτησή µας. Οι Εγγλέζοι δε ξυπνούν αλλιώτικα.
Όλα για όλα. Οι κρατούµενοι το πήραν απόφαση. Ειν’ έτοιµοι ν’ αντιµετωπίσουν και τις συνέπειες. που θα ‘ταν πoλύ πικρές. Ο άνθρωπος π’ αγωνίζεται για τη λευτεριά του τ’ αψηφάει όλα. Τίποτε δεν λογαριάζει. Η λευτεριά δεν εξαγοράζεται µε τίποτε.
Το σύνθηµα δόθηκε και στις δέκα το πρωί άναψαν πυρκαγιές σ’ ΄όλο το στρατόπεδο. Οι φλόγες όλο και φούντωναν µε τη δύναµη του αγέρα. Οι καπνοί ανέβαιναν ψηλά-ψηλά, λες και καιγόταν ολόκληρο το στρατόπεδο.
Φρουροί, δεσµοφύλακες. Στρατιώτες. αρχές, όλοι στο πόδι. Οι πυροσβεστικές έφτασαν κιόλας απ’ τη Λευκωσία. Από µακριά οι περαστικοί τα΄χασαν. Αγωνία φοβερή τους έπιασε. Να καίγονται άραγε κι οι κρατούµενοι: Πώς άναψαν οι πυρκαγιές: Ποιοι βάλανε τις φωτιές: …
Χρειάστηκαν πoλλές ώρες για να τις σβήσουν. Πέρασε το µεσηµέρι και µερικοί ξύλινοι στύλοι µε καρφωµένα συρµατοπλέγµατα, κάπνιζαν ακόµα.
Η ζηµιά της Κυβέρνησης ήταν µεγάλη. Μια και δεν µπορούσαν διαφορετικά να πολεµήσουν οι κρατούμενοι, καλά κι αυτά. Αντίσταση κι αυτή, Αντίσταση της ψυχής ενάvτια στη σκλαβιά.
Κάηκαν πόρτες, παράθυρα. ξύλα. Οι κρατούµενοι τα ρήµαξαν όλα. Ωστόσο. δεν άργησαν µερικοί από τους κρατούµενους. να ιδούν τις Κεντρικές φυλακές.
Σε λίγες µέρες – στις 2 Μαΐου 1958 – θα καταδικαζόταν ο Avτρέας Παπαδόπουλος, µηχανικός απ’ τη Λεµεσό – σε δύο χρόνια φυλάκιση. για τα «γνωστά γεγονότα της Κοκκινοτριµηθιάς» …
Στις πέvτε το απόγευµα. Στρατιωτική έφοδος. Ακολουθούν πολλοί δεσµοφύλακες.
-Άσχηµα θα τα’ χουµε, ψιθυρίζουµε µεταξύ µας. «Αρχή ωδίνων». Τα βάσανά µας άρχισαν κιόλας! Να ιδούµε τι µας περιµένουν.. Κάψαµε τα Κρατητήρια, µα τώρα θα κάψουν εµάς! …
Σε µερικά δευτερόλεπτα είμαστε σε στρατιωτική παράταξη «ανά πεντάδες!». Άκρα σιωπή. Μονάχα κοιτάµε τους στρατιώτες που πηγαινοέρχονται µε τα κράνη και τα βλοσυρά µάτια. Τσιµουδιά! Ακίνητοι σαν τις κολώνες.
Αφού µας έκαναν σωµατική έρευνα, ακολούθησαν εξονυχιστικές έρευνες στις παράγκες.
Τα ‘καναν όλα άνω•κάτω. Μα τι θα ‘βρισκαν: Βόµβες η εκρηκτικές ύλες; Η εκρηκτική ύλη ήταν κρυµµένη στις καρδιές.
Μόλις τελείωσαν οι έρευνες, δόθηκε διαταγή να µείνουµε κλειστοί στις παράγκες. Μας έκλεισαν τρεις ώρες νωρίτερα από άλλοτε
Και τι θα λέμε κατάκλειστοι; Τα γεγονότα της µέρας βέβαια! Αν ήταν άλλος καιρός δε µας ένοιαζε. Μα να ‘ναι Μεγάλη Πέµπτη!
Τραγικό, να σκέφτεσαι πως εκατοµµύρια πιστοί κατακλύζουν τους ναούς και παρακολουθούν τα Πάθη του Σωτήρα Χριστού και συ δίχως Ακολουθία και προσευχή, φυλακισµένος δίπλα στο στρατόπεδο.
Τα µάτια βουρκώνουν µε την πάλη των ψυχικών συναισθηµάτων.
Τι σύµπτωση! Μεγάλη Πέµπτη του Ιησού και Μεγάλη Πέµπτη των φυλακισµένων!
Συµπάσχουµε … Ίσως για να νιώσουµε πιο πολύ το σωτήριο πάθος του Κυρίου µας. Η οδύνη µας μπροστά σ’ Εκείνου την οδύνη. ειν’ ένα τίποτα.
Τον Σταυρό του Κυρίου τον ζούµε βαθιά στην ψυχή µας. Είναι το στήριγµα µας στην πολύµηνη κράτηση µας. Είναι η χαρά κι η ελπίδα µας.
«Όποιος θέλει οπίσω µου ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω µοι … »
Όποιος δεν φέρει σταυρό, δεν είν’ άξιος να φερει στεφάνι .«Φτηνός Χριστιανισµός χωρίς σταυρό, είναι ανέφελος και περιττός …» γράφει ο J RyIe.
Μαζί Του ανεβαίνουµε τον Γολγοθά. Τον βλέπoυµε και µας βλέπει «Δόξα τη ανεκφράστω. Λόγε συγκαταβάσει σου. Τον Σταυρόν σου Χριστέ προσκυνούµεν» …… Σ’ ευχαριστούμε για την άπειρη Σου αγάπη και συγκατάβαση. Σ’ ευχαριστούµε για τη µεγάλη και µοναδική Σου θυσία. Χιλιάδες κι εκατοµµύρια ψυχές απόψε κλαίνε µπροστά στον µατωµένο Σου Σταυρό, και θερµά Σ’ ευχαριστούν. Μ’ αυτούς και εµείς σµίγουµε τις προσευχές και τα δάκρυα µέσ’ απ’ τα συρµατοπλεγµατα του στρατοπέδου. Σε ικετεύουµε για το λαό Σου, τα παιδια Σου που δοκιµάζονται τόσο! Λύτρωσε Κύριε, όλους κι αποµάκρυνε το πικρό ποτήρι του πόνου.
«Μεγάλη Παρασκευή. Αδύνατο να κλείσουμε μάτι. Εφιαλτική ήταν η χθεσινή νύχτα. Πονούσαμε για τους αδελφούς μας των διπλανών κάμπων. Οι Εγγλέζοι δεν τους αφήκαν να κοιμηθούν. Τους πετούσαν όλη νύχτα πέτρες στους τσίγκους για εκδίκηση. Μερικές πέτρες κτύπησαν τα κρεβάτια των κρατουμένων, που πέρασαν μέσ’ απ’ τις ανύπαρκτες πόρτες. Δίχως παράθυρα και πόρτες-κάηκαν όλα χτες- προσπαθούσαν να ζεσταθούν με τα σκεπάσματα που είχε ο καθένας. Το κρύο από τη μια και ο πετροπόλεμος από την άλλη, τους κράτησε άγρυπνους ως το πρωί. Μονάχα στο «ex-camp» ήταν άθικτα τα παράθυρα κι οι πόρτες.
Οι προκλήσεις του στρατού κράτησαν ως το πρωί και θα συνεχιζόντουσαν για μέρες με διαφορετικό τρόπο. Το πρωί τα καταφέραμε και κάναμε τις «Ώρες» και τον Εσπερινό και στις τρεις το απόγευμα, την ακολουθία του Επιταφίου, γιατί στις έξι θα μας έκλειναν στις παράγκες.
Όλα έγιναν πολύ απλά. Δίχως Σταυρό, δίχως Εσταυρωμένο, δίχως αποκαθήλωση, δίχως Επιτάφιο και λουλούδια… Είμαστε, ωστόσο βέβαιοι, πως τα λουλούδια της ψυχής μας, ο Εσταυρωμένος Κύριος τα δέχτηκε πιότερο κι απ’ τα πολύχρωμα μυρωμένα λουλούδια.
Προτιμότερη η πίστη, χωρίς λουλούδια, παρά λουλούδια χωρίς πίστη κι αγάπη. “Έλεον θέλω και ου θυσίαν”».
Το βιβλίο «Ανατολή στο Στρατόπεδο» είναι μια μαρτυρία και ένα χρονικό ενός από τους 44 συλληφθέντες στη μεγάλη επιχείρηση σύλληψης στη Λεμεσό το Δεκέμβριο του 1956 που στόχο είχε την εξάρθρωση του μεγάλου και ηρωικού δικτύου μεταφοράς οπλισμού και εφοδίων αντίστασης από την Ελλάδα.
Οι Βρετανοί επιχειρούσαν να περιορίσουν τη μεγάλη και ριψοκίνδυνη πρωτοβουλία μεταφοράς όπλων με ταξιδιωτικές βαλίτσες, ταχυδρομικά δέματα και άλλα ευφάνταστα επαναστατικά ευρήματα και μεθοδεύσεις.
Στην ερευνητική μου προσπάθεια για μια πρώτη ιχνογράφηση αυτής της μεγάλης Λεμεσιανής πρωτοπορίας και ριψοκίνδυνης πρωτοβουλίας, έκπληκτος σημείωνα τη συμμετοχή κορυφαίων πνευματικών ανθρώπων της πόλης σε αυτές τις ριψοκίνδυνες αποστολές και μεταφορές. Ποιητές, στοχαστές και συγγραφείς. Επιστήμονες και επιτυχημένοι επιχειρηματίες. Ο ανθός μιας πολιτείας στον αγώνα για τη λευτεριά.
Και ύστερα οι καταδιώξεις, οι συλλήψεις, η ζωή του επικηρυγμένου και του καταζητούμενου. Άλλοι στο βουνό, άλλοι στα κρατητήρια. Ένας ποιητής για τρία χρόνια στον ανταρτικό των πόλεων. Ένας από τους σημαντικότερους μελετητές των Ελλήνων φιλοσόφων, κρατούμενος στην Κοκκινοτριμιθιά και την Πύλα. Εσταυρωμένοι εόρτασαν δυο και τρεις φορές το Πάσχα πίσω από τα συρματοπλέγματα. Τόσες θυσίες Θεέ μου και ο τόπος ετούτος ακόμη σταυρωμένος.
Το βιβλίο «Ανατολή στο Στρατόπεδο» του Μιχαήλ Μιχαηλίδη μας ταξίδεψε στη Μεγάλη Εβδομάδα του 1958. Κάποιοι από τους ηγέτες της πόλης μας ήταν εκεί εσταυρωμένοι. Κάποιοι από τους μπροστάρηδες του νησιού σιγόψελναν εκεί. Η πόλη ετούτη έχει καταθέσεις στα προσκλητήρια των αγώνων. Η νήσος ετούτη με αίμα και δάκρυ έψελνε κάποτε «Ότε κατήλθες προς τον θάνατον, η ζωή η αθάνατος τότε τον άδην ενέκρωσα τη αστραπή της Θεότητος.»
Όσοι θέλουν να γνωρίζουν ένα αποξεχασμένο μερτικό αγώνος της Λεμεσού μας ας ξαναδιαβάσουν αυτό το βιβλίο. Ας το δωρήσουν και στους νέους και τις νέες μας. Για να μάθουν τις ρωμέϊκες πατημασίες των παππούδων τους στη νέα Αμαθούντα των ετών του ’50. Στη νέα Αμαθούντα που ήταν ακόμα ηρωϊκή και ρωμαλέα.
Γιάννης Πεγειώτης
Εκπαιδευτικός και Ερευνητής
