Του Αγίου Ονουφρίου (12 Ιουνίου) στη Σύμη της Δωδεκανήσου δεν θερίζουν δεν αλωνίζουν διότι ο «Αης Ρούφνης» ρουφά τα στάχια. Του Προφήτη Ελισαίου (14 Ιουνίου) ( άης Λυσσαίας), οι γεωργοί δεν καματεύουν την ημέρα αυτή, διότι παθαίνουν λύσσα αυτοί και τα ζώα τους.
Μεγάλη γιορτή συνδεδεμένη με πολλά έθιμα κατά τόπους είναι η Γέννηση του Ιωάννη του Προδρόμου (24 Ιουνίου). Στις 21 Ιουνίου έχουμε τις θερινές τροπές του ηλίου, γι αυτό και πολλά έθιμα ανάγονται σε παλαιότερες εποχές και μάλιστα προχριστιανικές.
Η γιορτή του Προδρόμου λέγεται «τ’ άη Γιαννιού του Λιοτροπιού (Κύθνος) ή Λιτροπίου (Κύμη) ή Λουτρόπου (Σινώπη του Πόντου) ή Αλιτροπίου (Λέσβος)» επικρατεί δε η πίστη ότι ο ήλιος της ημέρας αυτής «τρέμει ή γυρίζει και είναι θαμπερός».
Γι αυτό σηκώνονται πρωί, για να δουν τον ήλιο που γυρίζει σαν μύλος ή σαν τροχός (Κομοτηνή).
Στη Χίο «άμα βγουν από την εκκλησία μαζεύονται κατά ομάδες στα αλώνια και αφού φάνε διάφορα οπωρικά, αρχίζουν να κουρδουβαλίζουν (συστρέφονται) μέχρι το μεσημέρι».
Στη Σκύρο «όποια μέρα πέσει το Λιτρόπι τ άη Γιαννιού τη φυλάνε όλο το χρόνο, δεν κάνουν γάμους, δεν κόβουν ρούχα, δεν φυτεύουν, δεν αρχίζουν σπορά. Είναι κακιά μέρα κι ότι αρχινήσεις δεν πάει εμπρός».
Χαρακτηριστικό έθιμο της γιορτής είναι οι φωτιές τ Άη Γιαννιού (κοινώς φανοί, οφανοί, αφανοί, καλαφωνοί), από τις οποίες ο άγιος λέγεται και Φανιστής ο Λαμπαδάρης και στην Κύπρο Λαμπροφόρος.
Την παραμονή ανάβονται στους δρόμους ή μπροστά από κάθε σπίτι με καλαμιές ή παλιοκόφινα μια ή τρεις φωτιές τις οποίες πηδούν αναφωνώντας: «Όξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα η ρόγα η χρυσή» ή «Να πηδήσω τη φωτιά / μη με πιάσει η αρρωστιά».
Στην Κάρπαθο οι γυναίκες καθώς πηδούν τους καλαφωνούς φωνάζουν: «Το βάρος μου μετάξι» ή «το βάρους μου ναναι μάλαμα στο σπίτι».
Κατά τη λαϊκή αντίληψη η φωτιά είναι δύναμη και η υπερπήδησή της αποσκοπεί στην ανανέωση και την ενίσχυση της υγείας. Στη φωτιά ρίχνουν το στεφάνι της προηγούμενης χρονιάς και τη στάχτη του τη ρίχνουν απάνω στις συκιές για να μην πέφτουν τα σύκα.
Στη Σινώπη πιστεύουν ότι «ο άη Γιάννης φέρνει τύχη. Έπρεπε από την παραμονή να ξεσκονίσουν, να σφογγαρίσουν, να περιμένουν τύχες».
Γι αυτό και ο άγιος φανερώνει το ριζικό και λέγεται Ριζικάρης. Έτσι όπως την Πρωτομαγιά, και την ημέρα αυτή ανοίγουν τον κλήδονα που είναι είδος κληρομαντείας.
Η κοινή πανελλήνια παράδοση περιλαμβάνει το αμίλητο νερό, μέσα στο οποίο οι κοπέλες ρίχνουν προσωπικά αντικείμενα και την έκθεση του δοχείου στο ύπαιθρο τη νύκτα.
«Κλειδώνοντας» το λένε: «Κλειδώσετε τον κλήδονα, τ άγιο Γιαννιού τη χάρη / κι όποιος εν καλορίζικος πρωί θα ξενεφάνει». Το άνοιγμα γίνεται το πρωί «βγαίνοντας ο ήλιος».
Μαντική γίνεται από τα όνειρα της νύκτας, από τη στάχτη της φωτιάς και με κοίταγμα στον καθρέφτη, ιδιαίτερα από ανύπαντρες κοπέλες, για τον άντρα που θα πάρουν.
Στη Μεθώνη «τ’ άη Γιαννιού μες στο μεσημέρι, κοιτάζονται τα κορίτσια μέσα στο πηγάδι, για να δουν τι τους μέλλεται. Βάζουν ένα καθρέφτη, τον στερεώνουν στο κούτελο τους, ώστε να δείχνει ο ήλιος τη λάμψη του μέσα στο πηγάδι και ύστερα σκεπάζουν το κεφάλι τους μ ένα κόκκινο πανί και κοιτάζουν μέσα. Λένε πως ότι είναι να τους γίνει θα το ιδούν και μάλιστα αν είναι ανύπαντρα κορίτσια, θα ιδούν πρόσωπο εκείνον που θα πάρουν».
Ισχυρή είναι η αντίληψη ότι με τις θερινές τροπές του ηλίου μπαίνουμε σε νέα περίοδο του έτους. Έτσι συνήθεια κατά τόπους είναι να μαζεύουν λουλούδια που τα λένε γιάννηδες ή γιαννάκια και τα τοποθετούν ως στεφάνια στις πόρτες ή τις στέγες των σπιτιών.
Στην Κρήνη της Μ. Ασίας «στο στεφάνι τ άη Γιάννη έδεναν κι ένα μεγάλο σκόρδο, ένα στάχυ ένα φύλλο συκιάς, ένα ελαιοφούνταρο και ένα φύλλο αμπελιού με το βλαστάρι».
Στη Μακεδονία γίνονται αγυρμοί παιδιών που μαζεύουν λουλούδια και περιέρχονται τους δρόμους τραγουδώντας: «Αη Γιάννη, Καλογιάννη / έχασα γαϊράνι στην Κρυόβρυση / κι αν θα το βρεις να μ το στείλεις».
Στα Τελώνια της Λέσβου «τ άη Γιαννιού τ Αλιτροπίου πρωτοπάνε στη θάλασσα να κολυμπήσουν. Θα δέσουνε μια αλυγαριά στη μέση τους ή στο κεφάλι τους, για ναναι γεροί. Πρέπει να φάνε και καρπούζι».
Στον Πόντο διάφορες ομάδες έπιαναν όποιον έβρισκαν στο δρόμο τους και τρεχάλα τον έριχναν, όπως ήταν ντυμένος, στη θάλασσα.
Στο Γύθειο την ημέρα αυτή, όσοι πάσχουν από χρόνια ασθένεια πηγαίνουν στη θάλασσα αμίλητοι και κολυμπώντας, θεραπεύονται.
Διαδεδομένη είναι η αντίληψη ότι καθετί που συλλέγεται την ημέρα αυτή ασκεί μαγική επίδραση για την υγεία ανθρώπων και ζώων και για τα δέντρα.
Στην Αιτωλία «τ άη Γιαννιού του Ριγανά μαζεύουν ρίγανη και φέρνουν μπουκέτα απ αυτή στην εκκλησία, καθένας το δικό του. Την ψέλνει ο παπάς, ψέλνει κι αγιασμό. Παίρνει ο καθένας το μπουκέτο του και λίγο αγιασμό και πάει κι αγιάζει τα δέντρα του».
Στη Λέσβο και τη Μ. Ασία φέρνουν νερό από τη θάλασσα από σαράντα κύμματα και μ αυτό ραντίζουν το σπίτι.
Στις μεγάλες γιορτές των Κορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και των Αγίων Αποστόλων κατά τόπους συνηθίζονται προσφορές σφαγίων υπέρ της εκκλησίας και μαντεύουν με διάφορους τρόπους (αυγομαντεία, υδατομαντεία, κατοπτρομαντεία).
Βιβλιογραφία: Γ.Α. Μέγα: Ελληνικαί Εορταί και Έθιμα της Λαϊκής Λατρείας
Θεόδωρος Λ. Αντωνιάδης
Φιλόλογος
