Βλέπω ότι κάποιοι ενοχλούνται από τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο (1815-1891). Ο εθνικός μας ιστορικός κατηγορείται ότι αποκατέστησε το Βυζάντιο και «ενέπλεξε την Ιστορία στα γρανάζια της εθνικής ιδεολογίας».
Κι όμως, όποιος διαβάσει τα κείμενα των ανθρώπων που προετοίμασαν το 1821 και αυτών που πρωταγωνίστησαν στην Ελληνική Επανάσταση, θα διαπιστώσει ότι το Βυζάντιο/Ρωμανία ήταν καταγεγραμμένο στην εθνική μνήμη όλων των Ελλήνων, λαϊκών και κληρικών, αγραμμάτων και λογίων, από το 1453 μέχρι και το 1821, αλλά και αργότερα.
Οι γιαγιάδες και οι μανάδες που εμψύχωναν τα ελληνόπουλα στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας με τον θρύλο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά είχαν επηρεασθεί από τον Κ. Παπαρρηγόπουλο; Χρονικώς αδύνατον! Απλώς εξέφραζαν τους μύχιους πόθους ενός λαού.
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, όταν είπε στον Άγγλο Πλοίαρχο Χάμιλτον ότι δεν δέχεται να συνθηκολογήσει με τους Τούρκους, διότι «ο βασιλέας μας συνθήκη δεν έκαμε», μιλούσε ως συνεχιστής των αγώνων του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Είχε διαβάσει Παπαρρηγόπουλο; Όχι βέβαια. Αλλά έλεγε αυτό που υπήρχε μέσα στην καρδιά των αγωνιζομένων. Πίστευαν στη Μεγάλη Ιδέα, πίστευαν ότι είναι συνεχιστές του Βυζαντίου.
Όταν ο Δυτικομακεδών πολεμιστής και συγγραφεύς Νικόλαος Κασομούλης έγραψε στην Εισαγωγή των Στρατιωτικών Ενθυμημάτων του ότι «μετά την πτώσιν του Βασιλείου μας» η Εκκλησία διαφύλαξε τη γλώσσα και την εθνική ταυτότητα, χαρακτήριζε το Βυζάντιο ως βασίλειό μας, ημών των Ελλήνων.
Το αισθανόταν δικό του, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες. Δεν χρειάσθηκε να τους το επιβάλει κάποιος ούτε ενεπλάκησαν σε … μυστηριώδη γρανάζια. Την εθνική ιδεολογία την έμαθαν από την οικογένεια, την Εκκλησία, το φανερό ή κρυφό σχολειό. Ήταν ο σκοπός της ζωής τους.
Αλλά και ο Γεώργιος Γαζής, γραμματικός του Γ. Καραϊσκάκη, γράφει για την ιδέα που ξεσήκωνε τους Έλληνες: «Στις ψυχές των απλών Χριστιανών που ήταν υποτελείς στο κράτος της Τουρκίας ….διαφυλασσόταν η ιδέα και η ελπίδα της απελευθέρωσης και ανάκτησης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με το όνομα «Ρωμαίικον». Το Βυζάντιο ήταν γραμμένο, λοιπόν, στις ψυχές των Χριστιανών και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος κατέγραψε αυτό το γεγονός ως συνειδητός ιστορικός.
Και στις ψυχές των Ελλήνων του 20ού αιώνος ήταν εδραιωμένο το Βυζάντιο/Ρωμανία. Ο Γιώργος Σεφέρης διηγείται ότι στις 6 Απριλίου 1941, όταν ο στρατός του Χίτλερ επετέθη στην Ελλάδα, το πλήθος στην οδό Σταδίου αυθόρμητα έψαλε τον βυζαντινό ύμνο: Τη Υπερμάχω! Κι ας μην είχαν διαβάσει Παπαρρηγόπουλο.
Σοφή η διαπίστωση του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: «Το Ελληνικόν Έθνος δεν διεσώθη … ειμή (παρά μόνον) διά της μετά του Χριστιανισμού συμμαχίας». Δηλαδή η Ορθόδοξη Εκκλησία διέσωσε τον Ελληνισμό στα δύσκολα χρόνια. Ο Παπαρρηγόπουλος στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους απέδειξε ότι η Ορθοδοξία είναι θεμελιώδες στοιχείο της ταυτότητάς μας.
Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων
