Πριν από 71 χρόνια οι Έλληνες της Κύπρου ψήφισαν την Ένωση με την Ελλάδα, σε ποσοστό 95,7% – Η Ελλάδα δεν κατάφερε να κάνει πράξη το όνειρο των Ελλήνων της Κύπρου
Συμπληρώνονται σήμερα 71 χρόνια από την ιστορική εκείνη μέρα του Ενωτικού δημοψηφίσματος του 1950, όταν το 95,7% των Ελλήνων της Κύπρου, που βρισκόταν υπό τα δεσμά της Βρετανίας, τάχθηκε υπέρ της Ένωσης του νησιού με την Ελλάδα. Μεταξύ 15 – 22 Ιανουαρίου του 1950, επί συνόλου 224.757 ατόμων που είχαν δικαίωμα ψήφου, υπέγραψαν υπέρ της 215.108 άτομα, μεταξύ των οποίων εκτιμάται ότι υπήρχαν και 44 Τουρκοκύπριοι, ενώ για πρώτη φορά ψήφισαν και οι γυναίκες.
Πηγή: Μετά το δημοψήφισμα – Λεμεσού Μνήμες, Στέλιος Θεοφίλου.
Η στάση του ΑΚΕΛ
Το δημοψήφισμα διοργανώθηκε με συλλογή υπογραφών στις Εκκλησίες και, εκτός της Εθναρχίας και της Δεξιάς, έλαβε και τη στήριξη του ΑΚΕΛ, που χάριν της ενότητας εγκατέλειψε τα αρχικά του σχέδια και κάλεσε τα μέλη του να ψηφίσουν υπέρ.
Νωρίτερα είχε προηγηθεί, το φθινόπωρο του 1948, συνάντηση στα βουνά του Γράμμου μεταξύ αντιπροσωπείας του κόμματος (Φιφής Ιωάννου και Αντρέας Ζιαρτίδης), με τον Ζαχαριάδη του ΚΚΕ. Σύμφωνα με τον Ζιαρτίδη, ο Ζαχαριάδης διεμήνυσε προς τους αντιπροσώπους του ΑΚΕΛ «δεν γίνεται εμείς να πολεμούμε με το όπλο ενάντια στην αντίδραση και τον βρετανικό ιμπεριαλισμό κι εσείς, στην Κύπρο, να συνεργάζεστε με τους Βρετανούς για Σύνταγμα. Η τακτική σας πρέπει να αλλάξει. Πρέπει να αγωνιστείτε για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Εμείς είμαστε βέβαιοι για τη νίκη μας και όταν νικήσουμε, θα είναι η λύση του προβλήματός σας!».
Στη συνέχεια, ο Ζιαρτίδης συναντήθηκε στην Αγγλία με τον Χάρρι Πόλιτ του Κ.Κ. Αγγλίας, ο οποίος χαρακτήρισε τις απόψεις Ζαχαριάδη ως ανοησίες. Παρ’ όλα αυτά, τον Σεπτέμβριο του ’49, η ηγεσία του ΑΚΕΛ, σε ανακοίνωσή της, παρότρυνε τους Έλληνες της Κύπρου «να κάμουν την 15η του Γενάρη μέρα θριάμβου για την Ένωση και σαρωτικής ήττας για το ξενικό ιμπεριαλιστικό καθεστώς». Χαρακτηριστικό είναι το πρωτοσέλιδο του εκφραστικού οργάνου του ΑΚΕΛ, που τότε ήταν η εφημερίδα Νέος Δημοκράτης, στις 15 Ιανουαρίου του 1950.
Οι απειλές των Βρετανών
Στις 8 Δεκεμβρίου του 1949, ο Εθνάρχης Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Β΄ αναγγέλλει επισήμως, με εγκύκλιο προς τον λαό, τη διενέργεια Δημοψηφίσματος. Η αναγγελία του Δημοψηφίσματος προκάλεσε φρενίτιδα ενθουσιασμού, με Σωματεία, Κόμματα, Οργανώσεις και Πνευματικά Ιδρύματα να εκδίδουν ανακοινώσεις καλώντας τα μέλη τους σε εθνικό συναγερμό. Οι επιλογές ήταν: «Αξιούμε την Ένωσιν της Κύπρου με την Ελλάδα» ή «Ενιστάμεθα εις την Ένωσιν της Κύπρου με την Ελλάδα».
Από την πλευρά τους, οι Βρετανοί αποικιοκράτες, όχι μόνο αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν το δημοψήφισμα, αλλά έβαλαν σε εφαρμογή σχέδιο τρομοκράτησης του πληθυσμού και απείλησαν με απόλυση όλους τους δασκάλους και τους δημοσίους υπαλλήλους που θα τάσσονταν υπέρ.
Αποστολές σε Αθήνα-Λονδίνο-ΗΠΑ
Οι συμμετέχοντες υπέγραφαν τέσσερις φορές. Έτσι, δημιουργήθηκαν τέσσερις τόμοι, οι οποίοι μοιράστηκαν με σκοπό τη διεθνοποίηση του αιτήματος: ένας τόμος φυλάχθηκε εκ μέρους της Εκκλησίας της Κύπρου, ενώ οι άλλοι τρεις συνόδευσαν τις πρεσβείες και απεστάλησαν σε Νέα Υόρκη, Λονδίνο και Αθήνα. Μετά το αποτέλεσμα, η Εθναρχία μεταβαίνει στην Αθήνα, όπου συνάντησε τη διστακτικότητα της κυβέρνησης Πλαστήρα να συγκρουστεί με το Λονδίνο. Παρά την παλλαϊκή στήριξη των αιτημάτων των Ελλήνων της Κύπρου από τους Ελλαδίτες, η δήλωση του αντιπροέδρου Γεώργιου Παπανδρέου ήταν ενδεικτική των προθέσεων της Αθήνας «Η Ελλάς αναπνέει σήμερον με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν. Δεν ημπορεί, λόγω του Κυπριακού, να διακινδυνεύσει από ασφυξίαν».
Η υποδοχή της πρεσβείας στην Αθήνα στις 20 Μαΐου του 1950 από τον αθηναϊκό λαό. (αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου).Στο Λονδίνο, η Πρεσβεία της Εθναρχίας βρήκε κλειστές πόρτες, όπως άλλωστε ήταν αναμενόμενο, ενώ πιο θερμή υπήρξε η αντιμετώπιση των ΗΠΑ, χωρίς ωστόσο ουσιαστικό αποτέλεσμα.
Ενημερωτική περιοδεία στη Βρετανία, το Παρίσι, Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία, Ουγγαρία και Πολωνία έκανε και ο ΕΑΣ (Εθνικός Απελευθερωτικός Συνασπισμός, ήταν πολιτικός σχηματισμός της Αριστεράς, ελεγχόμενος από το ΑΚΕΛ). Μπορεί οι προσδοκίες και το όραμα των Κυπρίων να μην έγινε κατορθωτό με το Ενωτικό δημοψήφισμα, αλλά το γεγονός αυτό μπορεί να θεωρεί ως προπομπός του ένδοξου εθνικοαπελευθερωτικού-ενωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, που άρχισε πέντε χρόνια αργότερα.
Το ψήφισμα της Βουλής το 2017
Το ζήτημα του Ενωτικού δημοψηφίσματος εξακολουθεί μέχρι σήμερα να έχει δεσπόζουσα σημασία για την Ιστορία της Κύπρου, αλλά και το μέλλον του Κυπριακού.
Στις 10 Φεβρουαρίου του 2017, το ΕΛΑΜ κατέθεσε στη Βουλή τροπολογία για να εορτάζεται στα σχολεία το Ενωτικό Δημοψήφισμα του 1950, με ανάγνωση μηνυμάτων ή φυλλαδίων και ολιγόλεπτη συζήτηση στην τάξη. Αν και η τροπολογία εγκρίθηκε αρχικά με τις ψήφους ΕΛΑΜ, ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, Συμμαχίας Πολιτών, Κινήματος της Αλληλεγγύης και το Κίνημα Οικολόγων, αποχή τήρησε ο Δημοκρατικός Συναγερμός, ενώ “Κατά” ψήφισε το ΑΚΕΛ.
Αποτέλεσμα της έγκρισης της τροπολογίας, ήτανε η αποχώρηση του Μουσταφά Ακιντζί από τις συνομιλίες. Στην προσπάθεια να κατευναστεί η Τουρκία, στις 8 Απριλίου του 2017 η Κυπριακή Βουλή υπερψήφισε πως οι σχολικοί εορτασμοί και επέτειοι να περάσουν στην αρμοδιότητα του εκάστοτε Υπουργού Παιδείας, ακυρώνοντας εμμέσως έτσι την προηγούμενη «τροπολογία ΕΛΑΜ». 30 βουλευτές του ΔΗΣΥ (με απώλειες δυο βουλευτών που την καταψήφισαν) και του ΑΚΕΛ ψήφισαν υπέρ, ενώ 20 βουλευτές από τα υπόλοιπα κόμματα ψήφισαν εναντίον.
