ΓΙΟΡΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ 200 ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΝΑΜΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1821
Έρευνα-παρουσίαση
ΤΑΣΟΥ ΞΥΠΟΛΙΤΑΚΗ
Είναι γνωστό ότι και εκείνοι που ασχολήθηκαν με την συγγραφή της Ελληνικής Ιστορίας, και τα σχολικά βιβλία αγνοούν ή αναφέρουν ελάχιστα το ρόλο πολλών ηρώων του 1821, όπως και πολλών περιοχών της Ελλάδος. Μεταξύ των περιοχών των οποίων η μεγάλη προσφορά και οι πολλές θυσίες αγνοούνται, συγκαταλέγεται και η Κρήτη.
Ίσως να οφείλεται αυτό στο ότι δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στους αγώνες που έγιναν στο Μοριά και την Ρούμελη, που πρωτοελευθερώθηκαν. Ίσως να οφείλεται στο ότι πέρασαν 90 περίπου χρόνια από την Επανάσταση και έως ότου η Κρήτη ενωθεί με τη μητέρα Ελλάδα. Ίσως πάλι να οφείλεται, στο ότι και εμείς συχνά αδιαφορούμε για την ιστορία του 1821, από την οποία τόσα διδάγματα μπορούμε να πάρουμε.
Έτσι και για να μην ξεχνάμε και των άλλων τις θυσίες και τους αγώνες και την προσφορά, θα αναφερθούμε στο μέγεθος και τη σημασία της Κρητικής Επανάστασης, για την οποία ελάχιστα ιστορικά συγγράμματα έχουν γραφεί.
Ένα από τα εγκυρότερα και λεπτομερέστερα από αυτά, είναι η “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ” του ΒΑΣΙΛΗ ΨΙΛΛΑΚΗ. Από το βιβλίο αυτό καθώς και από το βιβλίο του ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΙΒΗ, “ΧΑΝΙΑ 1252-1940,” θα αντλήσωμε τα περισσότερα ιστορικά στοιχεία που δημοσιεύουμε.
Διευκρινίζουμε ότι σκοπός αυτής της μελέτης δεν είναι να ερευνήσουμε τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις λεπτομέρειες της Επανάστασης, που καλύπτει περίοδο 9 χρόνων αγώνων! Κάτι τέτοιο άλλωστε είναι αδύνατο να γίνει σε ένα τόσο μικρό κείμενο. Επιδίωξή μας είναι να γίνει γνωστό ότι παράλληλα με τον απελευθερωτικό αγώνα στην ηπειρωτική Ελλάδα, ένα άλλο τμήμα του Ελληνικού Εθνους αγωνιζόταν για την δική του λευτεριά.
Από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας (14 Σεπτεμβρίου 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας) ως τον Μάϊο του 1821 οπότε άρχισε η Επανάσταση στη Κρήτη στάλθηκαν στο Νησί αρκετοί εκπρόσωποι (απόστολους τους έλεγαν) της Φιλικής Εταιρείας, μύησαν τους σημαντικότερους Κρητικούς της εποχής εκείνης στους σκοπούς της, ή μάλλον στον σκοπό της, που ήταν ένας και μοναδικός, να προετοιμάσουν το σκλάβος Γένος για τον ξεσηκωμό προκειμένου να αποκτήσει την ελευθερία του.
Την εποχή όμως που ο Ελληνισμός ετοιμαζόταν για την Επανάσταση του 1821, η κατάστασις και στην Κρήτη όπως και όπου αλλού ζούσαν οι σκλαβωμένοι Έλληνες ήταν ανυπόφορη, αφού κυριολεκτικά “όλα τά ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά”.
Η ζωή, η τιμή και η περιουσία των Κρητικών ήταν εις τη διάθεση του κάθε Γενιτζαραγά. Αλλά το εθνικό φρόνιμα των Χριστιανών είχε ανυψωθεί. Πέρασε η εποχή που λέγανε “Σφάξε με αγά μου να αγιάσω”.
Ο πληθυσμός του Νησιού που κατά τη Βυζαντινή περίοδο ανερχόταν σε 700.000 είχε περιοριστεί μόνο σε 145.000 Χριστιανούς και 12.500 Τουρκοκρητικούς πάνοπλους πολεμιστές. Μεταξύ των Χριστιανών ο οπλισμός ήταν ελάχιστος και συνεπώς κάθε κίνηση επαναστατική θα πνιγότανε στο αίμα.
Η μόνη περιοχή που υπήρχε ελπίδα να πετύχει η Επανάσταση ήταν η επαρχία ΣΦΑΚΙΩΝ.
Η άγονος αυτή περιοχή ούτε Τούρκους κατοίκους είχε, ούτε τουρκικές αρχές, και οι κάτοικοί της διακρίνοντο για τη παλληκαριά τους, για τη τόλμη τους και την Εθνική συνείδησή τους.
Αλλοίμονο όμως και στη περιοχή εκείνη η κατάσταση ήταν ανυπόφορη, και επανάσταση ήταν πολύ δύσκολο να γίνει, γιατί μόλις πριν από 50 χρόνια η Επανάστασις του ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ το 1770 (έγραψε περί αυτού του μεγάλου ήρωα το Ε. Βήμα την περασμένη εβδομάδα) άφησε πίσω της μόνο αποκαΐδια και είχε κατασφαγεί ο πληθυσμός της περιοχής. Στην περιοχή εκείνη, από τους 12.000 περίπου κατοίκους που ήσαν πριν από εκείνη την Επανάσταση είχαν απομείνει μόνο 4.000.
Παρά τις δύσκολες αυτές συνθήκες όμως, όταν το τέλος Μαρτίου 1821 τα πληρώματα των Σφακιανών καραβιών μετέφεραν την είδησιν της Επανάστασις στη Πελοπόννησο, οι καπεταναίοι των Σφακιών, χωρίς καμιά καθυστέρηση κάλεσαν συνάντηση στη παραλιακή περιοχή ΓΛΥΚΕΙΑ ΝΕΡΑ για την 7 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, μέρα της Μεγάλης Πέμπτης. Κατά τη συνάντηση αυτή οι καπεταναίοι των Σφακίων πήραν την απόφαση να ξεσηκώσουν ξανά τον Ελληνικό πληθυσμό και να συνεχίσουν την ένδοξη επανάσταση του ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ.
Μανταδοφόροι στάλθηκαν σε όλα τα διαμερίσματα του νησιού με την απόφασιν αυτή, και καλούσαν όλους τους καπεταναίους σε γενική συνάθροιση την 15 ΜΑΪΟΥ στο ΛΟΥΤΡΟ ΣΦΑΚΙΩΝ.
Καπεταναίοι έφθασαν από όλα τα μέρη της Κρήτης και ενέκριναν ομόφωνα την απόφαση για την Επανάσταση που είχε παρθεί στα ΓΛΥΚΕΙΑ ΝΕΡΑ.
Την 21 ΜΑΪΟΥ εσχηματίσθη στο ΛΟΥΤΡΟ η πρώτη Επαναστατική Κυβέρνηση της Κρήτης, και απεφάσισαν όπως καλέσουν τον Κρητικό λαό σε Γενική Συνέλευση την 29 ΜΑΪΟΥ 1821 εις τη ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΘΥΜΙΑΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ στη περιοχή των Σφακιών. Οπωσδήποτε η ημερομηνία 29 Μαϊου, δεν ήταν τυχαία, αφού ο σκλάβος Λαός μας, ποτέ δεν ξέχασε ότι εκείνη την ημέρα έπεσε η Βασιλεύουσα, για την οποία ελπίζανε ότι δεν θα αργήσει η ημέρα που “πάλι δική μας θ’άναι.”
Τη μέρα αυτή όλος ο πληθυσμός των Σφακιών, πολυάριθμοι εκπρόσωποι και πολεμιστές από όλες τις επαρχίες της Κρήτης, ήλθαν και απεφάσισαν επίσημα την κήρυξη της Επανάστασης κατά της Τουρκικής τυραννίας.
Οι Τούρκοι προ της επαναστάσεως είχαν αόριστες και ανεξακρίβωτες πληροφορίες, τόσο για τα γεγονότα του ΜΟΡΙΑ όσο και για τις ενέργειες των Σφακιανών. Οι φήμες όμως που κυκλοφορούσαν για το ξεσηκωμό του ΡΑΓΙΑ έγιναν αφορμή να εξαγριωθεί ο τουρκικός όχλος των πόλεων και της υπαίθρου.
Έκλεισαν τις καστρόπορτες και άρχισαν για μια ακόμα φορά τις βιαιοπραγίες και δολοφονίες εναντίον του αθώου ελληνικού πληθυσμού. Φωτιά και τσεκούρι επί των ραγιάδων. Τα καλντερίμια πάλι κολύμπησαν στο αίμα.
Στις 19 ΜΑΪΟΥ ο τουρκικός όχλος της πόλης των Χανίων άρπαξε από τη φυλακή στον Επίσκοπο ΜΕΛΧΙΣΕΔΕΚ ΔΕΣΠΟΤΑΚΗ τον οδήγησε στη πλατεία της ΣΠΛΑΝΤΖΙΑΣ και τον κρέμασε στο πλάτανο που σώζεται μέχρι σήμερα. Την επομένη, 20 ΜΑΪΟΥ ο τουρκικός όχλος ξεκρέμασε το σκήνωμα του εθνομάρτυρα, το έδεσε από τα πόδια και το βολόσυρε στους δρόμους της πόλης των Χανίων. (Αντέγραψαν και οι Τούρκοι της Κρήτης τα ‘κατορθώματα’ των Τούρκων της Κωνσταντινουπόλεως που με τον ίδιο τρόπο ‘τιμώρησαν’ τον Εθνομάρτυρα άγιο Γρηγόριο τον Ε’).
Την 15η ΙΟΥΝΙΟΥ έκλεισαν πάλι τις καστρόπορτες και άρχισαν γενική σφαγή, για να εκδικηθούν την ήττα τους στο χωριό ΛΟΥΛΟ ΚΕΡΑΜΙΩΝ την πρώτη μάχη της Κρητικής Επανάστασης.
Πολλά μαγαζιά και σπίτια άνοιξαν και λεηλάτησαν. Αισχρές και απάνθρωπες πράξεις εξετέλεσαν τη μέρα εκείνη. Τρακόσοι χριστιανοί σφάχτηκαν ενώ οι πάσης φύσεως καταστροφές ήταν ανυπολόγιστες.
Όταν έμαθαν οι Τούρκοι της υπόλοιπης Κρήτης τα γεγονότα στα Χανιά, προσπάθησαν να ξεπεράσουν σε βαρβαρότητα τα όσα τρομερά έπραξαν οι ομόθρησκοί τους. Δυστυχώς τα κατάφεραν, αφού 800 έσφαξαν μέσα στο ΗΡΑΚΛΕΙΟ, και 300 στα περίχωρα. Σε 2.000 υπολογίστηκαν τα πτώματα των γύρω περιοχών, ενώ λόγω του ότι δολοφονούσαν με ιδιαίτερο μίσος τους κληρικούς, δεν εβρίσκετο ζωντανός παπάς για να τα ψάλλει.
Σε καμιά άλλη περιοχή της απέραντης Οθωμανικής Αυτοκρατορία, δεν έγιναν κατά αναλογία τόσες δολοφονίες αθώων όπως όσες έγιναν στη Κρήτη και ιδιαίτερα στο ΗΡΑΚΛΕΙΟ και την γύρω του περιοχή.
Οπως ήταν επόμενο τα ακατανόμαστα κακουργήματα των Τούρκων μόλις τα πληροφορήθηκαν οι επαναστάτες άρχισαν τα αντίποινα, ιδιαιτέρως στο Νομό Χανίων.
Κατέβηκαν στη πεδιάδα των Χανιών, πυρπόλησαν τα τουρκικά αγροκτήματα, σκότωσαν πάρα πολλούς ονομαστούς Αγάδες και Σουμπάσηδες, και κατόρθωσαν να ελευθερώσουν όλο το Νομό. Οι τούρκοι τρομοκρατημένοι εγκατέλειψαν τα υπάρχοντά τους και για να σωθούν κατέφυγαν και κλείστηκαν στο ισχυρό φρούριο των Χανίων.
Η κατάστασις αυτή προβλημάτισε τους πασάδες ΡΕΘΗΜΝΟΥ και ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, και απεφάσισαν να κινηθούν κατά των επαναστατών, και να τους τιμωρήσουν παραδειγματικά.
Συνολικά μαζεύτηκαν 6.000 τουρκοκρητικοί και 300 παλλικαράδες από τα Χανιά. Όλοι αυτοί εκστράτευσαν εθελοντικά για το ΘΕΡΙΣΟ και τους ΛΑΚΚΟΥΣ για να τιμωρήσουν τους επαναστάτες, τους ΧΑΪΝΗΔΕΣ, όπως τους έλεγαν.
Η περιλάλητη μάχη του Θερίσου μεταξύ 6.300 Τουρκοκρητικών και 758 επαναστατών, κυρίως από Χανιά, Θέρισο, Λάκκους, Κεραμιά και Σφακιά έγινε στις 5 ΙΟΥΛΙΟΥ 1821 και έληξε με περίτρανη Νίκη των επαναστατών.
Οι δύο πρώτες νικηφόρες μάχες της επανάστασης του 1821 στη Κρήτη, ΛΟΥΛΟΥ, 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 1821 και ΘΕΡΙΣΟΥ, 5 ΙΟΥΛΙΟΥ 1821, έδωσαν θάρρος και αυτοπεποίθηση όχι μόνο σε όλους τους σκλαβωμένους Έλληνες της Κρήτης, αλλά και πέρα αυτής.
Το τι επακολούθησε, αφού εκτός των άλλων καταστροφών και από την Κρήτη πέρασαν οι τουρκοαιγυπτιακές ορδές του Ιμπραΐμ με τις αντίστοιχες εκείνων της Πελοποννήσου συμφορές, είναι πολύ ενδιαφέροντα. Σε αυτά κατά καιρούς έχουμε αναφερθεί και ενδεχομένως να αναφερθούμε και μελλοντικά….
Όμως…
Με την υπογραφή του πρωτοκόλλου του ΛΟΝΔΙΝΟΥ, 6 ΙΟΥΛΙΟΥ 1827, από την Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία, αναγνωρίστηκε η ανεξαρτησία της Ελλάδος. Με το ίδιο όμως πρωτόκολλο η τύχη της Κρήτης είχε κριθεί. Η ΠΑΝΤΕΡΜΑ Κρήτη θα έμενε εκτός των ορίων του μικρού Ελληνικού κράτους με τις τόσες μεγάλες φιλοδοξίες και όνειρα που έπλαθε.
Αλλά οι επαναστάτες δε κατέθεσαν τα όπλα. Συνέχισαν να αγωνίζονται για 3 ακόμα χρόνια. Μάταια όμως, αφού ο αγώνας ήταν άνισος.
Η πολύτροπη και ανεξιχνίαστη Αγγλική Διπλωματία έπεισε τη Γαλλία και τη Ρωσία πως η Κρήτη πρέπει να παραδοθεί σε έναν “ΤΡΙΤΟ” με το υποκριτικό και περιπλανητικό πρόσχημα πως τάχα ο “ΤΡΙΤΟΣ” θα παρέβαινε μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων.
Και αυτός ο “ΤΡΙΤΟΣ” ήταν ο Αντιβασιλέας της Αιγύπτου ΜΕΧΜΕΤ ΑΛΗ, που “συμπτωματικά” ήταν ο πατέρας του τρομερού Ιμπραήμ πασά, που πρέπει να τονίσουμε ότι ανάλογες των καταστροφών που έκανε στο Μοριά είχε κάνει και στην Κρήτη.
Απώτερος σκοπός όμως της Αγγλικής Διπλωματίας ήταν ότι σε κατάλληλο χρόνο και χωρίς να θίξει την ακεραιότητα της Τουρκίας που υποστήριζε με πάθος, να αρπάξει για λογαριασμό της από τον “ΤΡΙΤΟ” τη Κρήτη που της χρειαζόταν για να στερεώσει τη κυριαρχία της σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.
Παράλληλα με την παραπάνω υπόδειξη, η Αγγλία ενέργησε και τα εξής:
1) Πίεσε το Σουλτάνο να δεχθεί να παραχωρήσει την Κρήτη στο ΜΕΧΜΕΤ ΑΛΗ.
2) Με τη δύναμη του πανίσχυρου στόλου της εξετόπισε από τη ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ τους επαναστάτες.
3) Με πρωτοφανή αυστηρότητα σύστησε στην Κυβέρνηση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους (υπό τον αείμνηστο Ι. Καποδίστρια) να παύσει να εφοδιάζει τους Επαναστάτες με πολεμοφόδια.
4) Ο Αγγλικός Στόλος απέκλεισε ασφυκτικά την Κρήτη.
Όπως ήταν φυσικό ύστερα από όλα αυτά η Επανάσταση σιγά-σιγά έσβηνε. Αλλά ο αγώνας όμως συνεχίσθηκε για 3 χρόνια ακόμα, αλλοίμονο όμως χωρίς καμιά ελπίδα, μέχρι τη 25 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1830 οπότε τελικά έληξε τυπικά και ουσιαστικά με τη Διακήρυξη του Κρητικού Συμβουλίου στο χωριό ΜΑΡΓΑΡΙΤΕΣ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ.
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της Επανάστασης οι Τούρκοι ήταν κάτοχοι μόνο των Μεγάλων Κάστρων της Κρήτης. Η ύπαιθρος κυριαρχείτο και διοικείτο από το Κρητικό Συμβούλιο, και μετά από την Απελευθέρωση της Ελλάδος από ΥΠΑΤΟ ΑΡΜΟΣΤΗ διορισμένο από την Ελληνική Κυβέρνηση του ΝΑΥΠΛΙΟΥ τον Χανιώτη γιατρό ΝΙΚΟΛΑΟ ΡΕΝΙΕΡΗ.
Ο ΜΕΧΜΕΤ ΑΛΗΣ τον Σεπτέμβριο του 1830 έστειλε ταχτικό στρατό στη Κρήτη. Οι Αιγύπτιοι αποβιβάστηκαν στο χωριό ΚΑΛΥΒΕΣ ΑΠΟΚΟΡΩΝΟΥ και σιγά σιγά με την υπεροχή της δύναμης που είχαν έσβησαν την Επανάσταση και ανεμπόδιστα πλέον κυρίεψαν ολόκληρη τη Κρήτη. Ουσιαστικά και χάρη στην επιμονή της Αγγλίας από το φθινόπωρο του 1830 η Κρήτη βρισκόταν στη κυριαρχία του αντιβασιλέα της Αιγύπτου ΜΕΧΜΕΤ ΑΛΗ.
Η Κρήτη κράτησε τα όπλα κατά την Επανάσταση για εννέα χρόνια και σε αναλογία έχυσε περισσότερο αίμα από τους κατοίκους των άλλων γεωγραφικών διαμερισμάτων της Ελλάδος. Από το πρώτο χρόνο η Επανάσταση επικράτησε σε όλη σχεδόν την ύπαιθρο, εξαναγκάζοντας τους Τούρκους να αποκλειστούν στα κάστρα των Μεγάλων πόλεων.
Αλλά το σπουδαιότερο, εξ αιτίας της επανάστασης της Κρήτης για δυο χρόνια ο αξιόμαχος και καλά οργανωμένος Αιγυπτιακός Στρατός (1822-1824), υπό τον αιμοσταγή Ιμπραήμ πασά καθηλώθηκε στη Κρήτη.
Εάν η Κρήτη δεν επαναστατούσε και ο Αιγυπτιακός στρατός αποβιβαζόταν από το 1822 στη Πελοπόννησο, και όχι τον Φεβρουάριο του 1825, σίγουρα η τύχη της Επανάστασης θα ήταν διαφορετική, πολύ διαφορετική.
Γιατί το 1822 ο απώτερος σκοπός της Αγγλικής Διπλωματίας ήταν σε κατάλληλο χρόνο και χωρίς να θίξει τη ακεραιότητα της Τουρκίας που υποστήριζε με πάθος, να αρπάξει για λογαριασμό της από τον “ΤΡΙΤΟ” την Κρήτη που της χρειαζόταν για να στερεώσει τη κυριαρχία της σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.
Αλλά το σπουδαιότερο, εξ αιτίας της επανάστασης της Κρήτης για δυο χρόνια ο αξιόμαχος και καλά οργανωμένος Αιγυπτιακός Στρατός (1822-1824), υπό τον αιμοσταγή Ιμπραΐμ πασά καθηλώθηκε στη Κρήτη.
Εάν η Κρήτη δεν επαναστατούσε και ο Αιγυπτιακός στρατός αποβιβάζετο από το 1822 στην Πελοπόννησο, και όχι τον Φεβρουάριο του 1825, σίγουρα η τύχη της Επανάστασης θα ήταν διαφορετική, πολύ διαφορετική. “ΙΣΩΣ” η τύχη της Επανάστασης να ήταν διαφορετική, πολύ διαφορετική. Γιατί δεν είχε εδραιωθεί ακόμα, και η Ευρωπαϊκή διπλωματία δεν είχε ακόμα κλίνει υπέρ της Ελλάδος. “ΙΣΩΣ” εάν η Κρήτη εβοηθείτο από το στόλο των Ελληνικών Νησιών, οι Αιγύπτιοι “ΙΣΩΣ” καταστρέφονταν στη Κρήτη και η Πελοπόννησος δεν θα δεχόταν την τόσο καταστροφική μανία του ΙΜΠΡΑΗΜ, που τόσες καταστροφές προξένησε και παρά λίγο να πνίξει στο αίμα την Επανάσταση.
Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι στην αρχή της Επανάστασης και συγκεκριμένα τη 19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1821, στην τοποθεσία ΑΛΙΑΚΕΣ κοντά στο Θέρισο βρήκε αντάξιο της παλικαριάς του θάνατο, ο αετός των Λευκών Ορέων, ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΧΑΛΗΣ, από τη γνωστή οικογένεια των ΧΑΛΗΔΩΝ μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Σαν αετός πετούσε στα Λευκά Όρη από Ριζίτικο σε Ριζίτικο χωριό και ξεσήκωνε τους Ραγιάδες. Ο ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΧΑΛΗΣ είναι αυτός που εμπνεύστηκε, δημιούργησε και πρωτοτραγούδησε το θρυλικό ΡΙΖΙΤΙΚΟ:
ΠΟΤΕ ΘΑ ΚΑΜΕΙ ΞΑΣΤΕΡΙΑ. . .
Στο άκουσμα του οποίου αναριγά και πάλλεται από ενθουσιασμό κάθε Ελληνική καρδιά.
Ας είναι αιωνία η μνήμη όσων πότισαν με το αίμα τους το δέντρο της ελευθερίας έτσι ώστε εμείς να ζούμε σήμερα κάτω από την σκιά του
