Στο αχανές διάστημα της αιωνιότητας, η υπαρξιακή διάρκεια των Ελλήνων εξασφαλίζεται από την ιερή σκυτάλη των αγώνων που από γενιά σε γενιά παραδίδει το χρέος της ιστορίας στους επερχομένους, με τη φλόγα της δόξας και την ακμαιότητα της συνείδησης.
Της συνείδησης της υποστασιακής αξίας και τη μνήμη της καταξίωσης. Κι η ζωή μας, στα νεότερα χρόνια, εκφράζεται με μια σκυταλοδρομία που άρχισε το 1821 και συνεχίστηκε το 1955. Κι οι μεγάλοι της σταθμοί η 25η Μαρτίου κι η 1η Απριλίου με ενδιάμεση κορυφή την 28η Οκτωβρίου 1940. Το ’21 είναι ο χρόνος εναλλαγής, η στιγμή της παράδοσης της φλεγόμενης σκυτάλης της ελευθερίας στον αγώνα των γενεών.
Στα παλιά μαρμαρένια αλώνια, όπου ο άχρονος Ελληνισμός προοριζόταν να δώσει τη μάχη της διάρκειάς του. Να παλέψει με το θάνατο για το τρόπαιο της λευτεριάς του. Να δονήσει το χάος της ιστορίας με την προαιώνια κραυγή των πατέρων: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ. Και ν’ αποδυθεί στην επανάσταση του λυτρωμού του, με ασπίδα την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, κοντάρι το φιλότιμο, σημαία την τιμή και πόθο την ελευθερία.
Η επανάσταση αποτελεί την άρρηκτη συνέχεια μιας σκυταλοδρομίας που υπερνικά το χρόνο. Αφετηρία της ο Μαραθώνας με το πρόσταγμα του Μιλτιάδη και το εμβατήριο του Αισχύλου: Ίτε παίδες Ελλήνων. Λευτερώστε την πατρίδα, τα παιδιά σας, τις γυναίκες σας, τους γέροντες γονείς σας, τα όσια και τα ιερά. Στη σκυταλοδρομία πρωτοπόρησαν ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες, ο Θεμιστοκλής στη Σαλαμίνα, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στην Πύλη του Ρωμανού, ο Κολοκοτρώνης στο Μωριά, ο Διάκος στην Αλαμάνα, ο Κανάρης στο Αιγαίο: «Μια μέρα ξύπνησα κι είπα, Καπετάν Κωνσταντή σήμερα θα πεθάνεις»!
Και τα κύματα πήραν φωτιά από τα βουνά. Και τα νησιά από τα ρουμάνια. Κι η φωνή της παλιγγενεσίας έσκισε τον χρόνο. Και βρόντησε στις χιονισμένες κορυφογραμμές της Πίνδου. Κι αντιλάλησε θεόσταλτη στο Μαχαιρά από τον Γρηγόρη Αυξεντίου, στον Αχυρώνα από τον Αντρέα, τον Φώτη, τον Ηλία, το Χρίστο, στη Λεύκα από τον Μάρκο. Για να τραγουδηθεί, στίχος αθανασίας, από τον Ευαγόρα στην κρεμάλα. Για να συγκλονίσει τον κόσμο, πολεμικό τροπάρι από τον Διγενή, και να πυρπολήσει τα ευρύστερνα στήθη των 108 παλληκαριών που έπεσαν στις μάχες της ΕΟΚΑ, των 3.362 Πολιτικών Κρατουμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, των 1114 Πολιτικών Καταδίκων στις Κεντρικές Φυλακές, των 300 ανταρτών στ’ αδούλωτα βουνά, των 13 που πέθαναν στη φρίκη των βασανιστηρίων ή στη συνέχεια από τις κακοπάθειες των ανακρίσεων, των 25 χιλιάδων της πρώτης γραμμής, τη λαοθάλασσα του επαναστατημένου λαού μας, που απαιτούσε την Ένωση.
Με μια ηνωμένη βοή βροντή, μια ηνωμένη γροθιά, διεκδίκησε τη λευτεριά του ο λαός μας. Οι Έλληνες αυτής της νοτιοανατολικότερης εσχατιάς της Φυλής, χάραξαν μεταξύ σφύρας και άκμονος, με τις θυσίες, τα κλάματα, τους πόνους και τα βάσανα, στον χάλυβα της θέλησης το έπος του ’55. Ανάσυραν τη λευτεριά από τα κόκκαλα τα ιερά των πατέρων, ανασήκωσαν από τα μνήματα το ιδεώδες και με τις ανίκητες καρδιές το μεσουράνησαν, πυρπολημένο σύμβολο στους σκοτεινούς ουρανούς του αποικιοκρατικού χειμώνα της αγγλοκρατίας.
Κι είδαν το φως ουρανοδρόμο αστέρι, Αυγερινό πορείας, που καταύγαζε το χρέος κάθε τίμιου ανθρώπου. Κι ο Αυγερινός έγινε Πολικός Αστέρας, που φεγγοβολεί το τέρμα της προαιώνιας σκυταλοδρομίας της ελευθερίας κι αστράφτει τα πεπρωμένα των νέων σκαπανέων του αύριον. Φωτίζει τον Πενταδάκτυλο, πρόκληση και πρόσκληση ανθρωπιάς. Την Μόρφου, την Κερύνεια, την Αμμόχωστο, την αγία Καρπασία, σηματοδότες προέλασης. Και τον Απόστολο Ανδρέα σύμβολο αμετακίνητου προορισμού.
Η συμβολή των δικών μας παππούδων στην εθνεγερσία του ’21, είναι το τρανότερο δείγμα της αδάμαστης, κληρονομικής θέλησης των πατέρων μας για ελευθερία. Σε τελευταίο βιβλίο μου καταγράφω ονόματα των ηρωομαρτύρων της 9ης Ιουλίου 1821. Όσων έκαναν το σταυρό τους και βάδιζαν αλύγιστοι στα ικριώματα. Αριθμούνται μέχρι δυο χιλιάδες!
Έγραψα για τους Κύπριους Φιλικούς που εκποιούσαν τις περιουσίες τους κι αρμένιζαν με τον Κανάρη για την Ελλάδα αποσπώντας το θαυμασμό του Κολοκοτρώνη, του Μακρυγιάννη, του Κανάρη. Επεσήμανα στα Εθνικά Αρχεία δεκάδες χειρόγραφα για τις παλληκαριές των Κυπρίων που μετάδιδαν στα αιματοστάλακτα κράσπεδα των ηρωϊσμών το νόημα της αυτοθυσίας τους. Πως πολεμούσαν τραβώντας στην Πόλη των ονείρων του Γένους, όπως το διαλαλεί ο Βασίλης Μιχαηλίδης. Και η μεγάλη ιδέα το υπαρξιακό νόημα της αυτοθυσίας τους, όπως το ύμνησε ο Βασίλης Μιχαηλίδης: «Είπαν μου πως εφύασιν πο τζιει που το Καρπάσιν, μια κοπή παίδκιοι τοπιανοί τζιαι πως επήαν πέρα, πέρα στους λας που πολεμούν, τζιαι παν κατά την Πόλιν»…
Βρήκα ονόματα θρυλικά. Ρήγας Βελεστινλής, Σκουφάς, Ξάνθος, Τσακάλωφ, Υψηλάντης, Κολοκοτρώνης, Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, Καποδίστριας. Τους αδελφούς Θησείς, από το Στρόβολο, που έδωσαν τα πάντα στην επανάσταση και «απέθανον επί της ψάθης». Το έγγραφο του Θεοφύλακτου ως αντιστρατήγου της Επανάστασης! Το γράμμα του Κανάρη για τον Κωνσταντίνο Κυπριώτη που σκοτώθηκε δίπλα στον πυρπολητή και για το γιο του που έπεσε κι εκείνος στον ιερό αγώνα.
Επεσήμανα ογδόντα χειρόγραφα που υπογράφουν τα μεγάλα αναστήματα του ξεσηκωμού και υμνούν τη λεβεντιά των Κυπρίων εθελοντών στις μάχες της Τριπολιτσάς, του Μεσολογγίου, του Ναυπλίου, του Φαλήρου, του Μωριά, της Στερεάς, του Δραγατσανίου, του Αιγαίου. Όπου πας στην Ελλάδα, θα βρεις απατράπτοντα οστά πατέρων που δόξασαν την Κύπρο. Η μνήμη τους ήταν που πυρπόλησε την ψυχή της ΕΟΚΑ το ’55. Φλόγισε τις καρδιές κι έκαψε τα δεσμά της δουλείας.
Η 25η Μαρτίου, η 1η Απριλίου, είναι οι φλεγόμενοι δαυλοί που διαλύουν τα ερέβη της εθνικής μας δυστυχίας. Που λάμπουν την αναντίλεκτη υποχρέωσή μας στο σκοτάδι της παρατεινόμενης Μεγάλης Παρασκευής της δεύτερης τουρκοκρατίας των τεσσάρων δεκαετιών, και της ενοχής της πολιτικής σιωπής που διαιωνίζει το δράμα της πατρίδας. Δράμα που από τα υποβολεία του μεταδίδεται η αγωνία των νεκρών της ΕΟΚΑ από τα σκλαβωμένα χωριά, τις απαγορευμένες πόλεις μας. Των ηρώων της εποποιϊας που καταξίωσε τη γενιά μας στην μακραίωνη ιστορία. Κι η αγωνία τους, οργισμένη φωνή από τον άλλο κόσμο. Εγερτήριο υπερτάτου χρέους. Του Καραολή, του Ζάκου, του Παναγίδη, του Μαυρομμάτη, του Στυλιανίδη, του Παρίδη, του Γιάλλουρου:
Έλληνες γρηγορείτε, η πατρίδα κινδυνεύει. Ξυπνάτε, να μη σας βρει ο θάνατος στην ντροπή. Να μη γίνουν οι θυμοί των νεκρών αστροπελέκια που θα κάψουν την ανοχή και κατάρες που θα κατακεραυνώσουν την ύπουλη επιλογή της λήθης. Σας εμπιστευτήκαμε πατρίδα ελεύθερη. Μην την παραδώσετε στον εισβολέα που καραδοκεί. Βροντοφωνάξετε ξανά όχι στον ανεπίτρεπρο ενδοτισμό, να μη σας κάψει το ανάθεμα. Σας αφήσαμε δόξα. Μην την ντροπιάσετε. Σας αφήσαμε τιμή. Μην την ατιμάσετε. Και η στερνή κραυγή του Ευαγόρα υπογραφή του πόθου, την 25η Φεβρουαρίου 1957, όταν μας αποχαιρετούσε προχωρώντας στον προθάλαμο της κρεμάλας: «Αδέλφια μη φοβάστε, ζήτω η ελευθερία»…
To 1821 και το 1955 δεν είναι στον αχανή χρόνο οι μόνοι σταθμοί απολυτρωτικών αγώνων του Κυπριακού Ελληνισμού. Προηγήθηκαν οι ξεσηκωμοί του 1192 εναντίον των Ναϊτών, όταν ο ποταμός της Λευκωσίας κοκκίνισε από το αίμα της φοβερής σφαγής των Ελλήνων. Η επανάσταση του Ρε Αλέξη το 1427, του Ιακώβου Κρήτα το 1546 και του Ιακώβου Διασσωρινού το 1563 εναντίον των Φράγκων. Το 1571 η Αμμόχωστος αντιστάθηκε επί 11 μήνες στον Τούρκο εισβολέα με θρυλικές θυσίες ηρώων που συνάρπασαν την Ευρώπη, όπως εμφαίνεται από μοναδικές γκραβούρες που αποκαλύπτω στο έργο «Οι Κύπριοι Εθελοντές στους Εθνικούς Αγώνες».
Κατά την Τουρκοκρατία των 308 χρόνων επεσήμανα 7 ξεσηκωμούς και μυστικές αποστολές στη Σαβοϊα και στην Ισπανία για αγώνα ελευθερίας. Διαρκούσης της αγγλοκρατίας σημειώνω 32 διεκδικήσεις ενώσεως με την Ελλάδα, τρία δημοψηφίσματα, μια λαϊκή εξέγερση με εμπνευστή τον πρόξενο της Ελλάδος Αλέξη Κύρου, τα Οκτωβριανά του 1931 και τον αγώνα της ΕΟΚΑ. Όταν ελάμπρυνε την ιστορική ζωή η συμφιλίωση με τον θάνατο και στην κρεμάλα απαγχονίστηκαν 9 αγωνιστές και καταδικάστηκαν συνολικά 39 για εκτέλεση. Και στην αγχόνη των Κεντρικών Φυλακών ο βωμός θα ακτινοβολεί στην αιωνιότητα Ελληνισμό και θέληση αντίστασης και λευτεριάς, ενώ τα μυστήρια της θανατικής διαδικασίας θ’ αποτελούν διδασκαλία αφοσίωσης στην πατρίδα.
Οι θελήσεις όσων επέλεξαν τον θάνατο για τους ζωντανούς είναι πόθοι ασίγαστοι που γίνονται προτροπές κι εξελίσσονται σε προσταγές. Σήμερα, σαν πέσει το σκοτάδι κι η νύχτα σκεπάσει τις πόλεις και τα χωριά, ας αφήσουμε την ψυχή να στρέψει τα μάτια της στα καταράχια του Μαχαιρά. Εκεί, στις υπώρειες του βουνού της Παναγίας, καίγεται ένα κορμί 58 χρόνια. Η συνείδηση ας ανάψει τον φανοστάτη της ευγνωμοσύνης από τις φλεγόμενες σάρκες του Γρηγόρη που η προσταγή του αντηχεί ως τα φαράγγια του Δικώμου, χαιρετισμός στον σαραντάπηχο φίλο που η σημαία του υψώνεται και κυματίζει στον έναστρο ουρανό, μας δείχνει τον Πολικό Αστέρα που σηματοδοτεί το χρέος μας.
Την πορεία των ιστορικών μας υποχρεώσεων προς τα χωριά που πατά ο κατακτητής. Προς τα νεκροταφεία με τα σβηστά καντήλια και τους γκρεμισμένους σταυρούς. Προς τον μαγνητικό πόλο της σύγχρονης ψυχής της Ρωμιοσύνης. Τον Απόστολο Ανδρέα του μεγάλου προορισμού. Στο ιερό ακρωτήρι όπου παραταγμένοι οι ήρωες του 1821 με τους ήρωες του 1955, κρατούν το σχοινί της κρεμάλας και καρτερούν να μετρήσουν την ανθρωπιά μας.
Γιάννης Χρ. Σπανού
