Για το νόημα και τη διαχρονική σημασία της Ανάστασης ή της «Λαμπρής», που γιορτάζουμε σήμερα, μίλησε στο philenews ο φιλόσοφος και διανοητής Τίτος Χριστοδούλου. Αναφέρεται στους συμβολισμούς που έχει αυτό το χαρμόσυνο μήνυμα για τους ορθοδόξους, και ειδικά στους Έλληνες, τονίζοντας συγχρόνως ότι από αρχαιοτάτων χρόνων ανταγωνιζόταν με την πρόκληση του θανάτου η ελληνική παιδεία.
Κ. Χριστοδούλου, ποιο το νόημα και η διαχρονική σημασία της Ανάστασης, την οποία γιορτάζουμε σήμερα, ημέρα του Πάσχα;
«Εί δε Χριστός ουκ εγήγερται, κενόν άρα το κήρυγμα ημών, κενή δε και η πίστις ημών», λέει στην Επιστολή Α΄, Προς Κορινθίους, ο Απόστολος Παύλος. «Αν δεν είχε αναστηθεί ο Χριστός, χωρίς νόημα και περιεχόμενο θα ήτο το κήρυγμά μας και χωρίς βάση η πίστη μας». Αν χωρίς το πάθος και τον φόβο του θανάτου δεν υπάρχει θρησκεία, χωρίς την Ανάσταση και την ελπίδα της υπόσχεσής της για την Λύτρωση του ανθρώπου δεν νοείται και δεν υπάρχει Χριστιανισμός!
Στην Ανάσταση του Κυρίου ως Ζωής και ως Ζωοδότου του Ιδίου του Σωτήρος συνοψίζει και συγκεφαλαιώνει ο Απόστολος Παύλος το νόημα και το καίριο επιχείρημα και δωρεά του Χριστιανισμού στον άνθρωπο, την καινή προς τον άνθρωπο του Θεού Διαθήκη ο απόστολος των εθνών. Την έξοδο από την δουλεία της Αιγύπτου σημαίνει το πρώτο, το εβραϊκό Πάσχα, την έξοδο και λύτρωση από την δουλεία του θανάτου εορτάζει το Πάσχα των Χριστιανών, καθώς ανίσταται με την λυτρωτική και σωτηριολογική της Αναστάσεως δωρεά ο πεπτωκώς άνθρωπος από τον ζόφο και καταδίκη του θανάτου που έφερε η Πτώση των Πρωτοπλάστων στην υπεσχημένη προπτωτικά, εν Παραδείσω, ένδοξη και φωτεινή αιωνιότητα.
Χαρμόσυνο μήνυμα αισιοδοξίας και ελπίδος το νόημα της μεγάλης αυτής εορτής, συμφείροντας εποχικούς συμβολισμούς ως ανθοφόρος άνοιξη από την σκοτεινιά του χειμώνα και διάνοιξη ανακούφισης κι ελπίδας από όσα χειμάζουν στον ταλανιζόμενο και ματαιοπονούντα κόσμο μας δεινά, θα πρέπει να σημειώσουμε ωστόσο ότι, παρόλη την αξία των φωτεινών φυσικών κι αισιόδοξων κοσμικών συμβολισμών και μηνυμάτων, καίρια σημασία και αμετάλλαγο λυτρωτικό νόημα το Πάσχα έχει ως ευαγγελισμός σωτηρίας, ως θρησκευτική πίστη, ενδυναμώνουσα πνευματικά και οδηγούσα στην αληθινή ψυχική λύτρωση και σωτηρία τον άνθρωπο: «Αναστάς ο Ιησούς από του τάφου έδωκεν ημίν την αιώνιον ζωή και το Μέγα Έλεος.»
Στην Ορθοδοξία ποιο χαρακτήρα έχει λάβει η Ανάσταση;
Βορειότερες χριστιανικές ομολογίες σε σκοτεινότερα πλάτη και φυσικά περιβάλλοντα αντλούν από ιστορία και μύθους που δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στο χειμερινό ηλιοστάσιο και τον τερματισμό της απειλής μιας νύχτας που μεγαλώνει στα τέλη του Δεκεμβρίου, με την εορτή της Γεννήσεως, στην σκοτεινότερη ώρα του χειμώνα, αλλά στις μεσογειακές μας ηλιοφάνειες η Ανάσταση, με την συνεορτάζουσα ανθοφορούσα φύση της Ανοίξεως, με τους συμβολισμούς της ανάστασης και πάλλουσας ζωής της Φύσης η «Λαμπρή» εορτάζεται στην Ορθόδοξη Εκκλησία με μοναδικό, θα έλεγε κανείς, ενθουσιασμό.
Χωρίς να παραβλέπουμε και σχετικοποιούμε το μοναδικό και απαράβλητο θρησκευτικό νόημα και τη θεολογική Αλήθεια της Σταυρικής Θυσίας και Αναστάσεως, δεν διαφεύγει και η ενισχυτική ιστορική συνδρομή ενός πλούτου μυθολογικών κι τελετουργικών εθίμων και παραδόσεων σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, δομημένων γύρω από την γύρω από την ανοιξιάτικη άνθιση κι αναβίωση της φύσης. Θυμάμαι από τα πρώτα φοιτητικά χρόνια το αλεξανδρινό ποίημα του Επιταφίου Αδώνιδος, εντυπωσιασμένος από τις αναλογίες του θρήνου «απώλετο καλός Άδωνος» με τους Επιταφίους Θρήνους και τις Μυροφόρους του «που έδυ σου το κάλλος». Σε αντίθεση εξάλλου, η Ορθόδοξη Εκκλησία προς τις άλλες χριστιανικές ομολογίες, που εξαίρουν περισσότερο την σημασία του Σταυρικού θανάτου του Χριστού, η Ανάσταση προβάλλει στην κεντρικότερη θέση της όλης θρησκευτικής ζωής, γεγονός ένεκα του οποίου η Ανατολική Εκκλησία χαρακτηρίζεται δικαίως ως η Εκκλησία της Αναστάσεως.
Και η σύνδεση της «Λαμπρής» με τη ζωή των Ελλήνων;
Το Πάθος και η Ανάσταση έχει συνδεθεί με την εν γένει πνευματική, αλλά και την εθνική ακόμη ζωή των διαφόρων Ορθόδοξων λαών, κι έχει ασκήσει έκδηλη επίδραση και στην λογοτεχνία και στα ήθη και έθιμα ειδικότερα του ελληνικού λαού. Πάλλει ιδιαίτερες χορδές στην μνήμη και ψυχισμό του καθένα μας πόσο για μας τους Ελληνες, οι οποίοι ένεκα ιστορικών λόγων, έχουμε συνυφασμένη τη ζωή μας με την Ορθοδοξία, η Ανάσταση ή η Λαμπρή, όπως αλλιώς την ονομάζουμε, αναζητώντας σε αυτή το φως της λύτρωσης, είναι συνδεδεμένη με την εθνική μας ζωή, δεδομένου ότι στα 400 χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς οι Ελληνες έδωσαν στην εορτή και συμβολικό νόημα ως προς την ανάσταση του Εθνους, ευχόμενοι με το «Χριστός Ανέστη» την Ανάσταση της Ελλάδας.
Και ξέρετε κάτι; Από αρχαιοτάτων χρόνων ανταγωνιζόταν με την πρόκληση του θανάτου η ελληνική Παιδεία. Ποίημα του Θανάτου η «αρχή των Ελλήνων παιδεύσεως», η Ιλιάδα, ζητώντας στην δόξα ένα τρόπο της αθανασίας, το «θάνατον μη δέρκεσθαι» και το «και εσσομένοισι πυθέσθαι», την ζωή στην μνήμη των κατοπινών. Μια κίβδηλη αθανασία, αναγνωρίζει στον Κάτω Κόσμο ο ήρως των ηρώων Αχιλλεύς, βεβαιώνοντας στην Νέκυια, το λ της Οδύσσειας στον «κάμμορο» Οδυσσέα, ότι «θα προτιμούσε άδοξος, αντίθετα, ενός γεωργού παραγιός, να χαίρεται το φως του ήλιου, παρά να βασιλεύει «φθιμένοις», στους πεθαμένους. Μια τραγική αντι-ηρωϊκή άρνηση του ομηρικού ηρωϊκού ιδεώδους και της αριστείας, «να κλέβεις μιαν ώρα δόξας από τα δόντια της άτεγκτης μοίρας». «Ή μήπως αυτό που λέμε ζωή να είναι στην πραγματικότητα ο θάνατος», αναρωτιέται απαισιόδοξα ο Ευριπίδης, θυμίζοντας τον μέγα απαισιόδοξο της Παλαιάς Διαθήκης, τον Εκκλησιαστή του «ματαιότης ματαιοτήτων τα πάντα ματαιότης». «Κι ο ήλιος θάνατος μέσα στους θανάτους», γόγγυζε ο πεισιθάνατος της Πρεβέζης. Μεταφράζοντας και το «μέσα στους τάφους κατοικώ, μόνο οι νεκροί μ’ ακούνε» του ομολόγου συμβολιστού Ζαν Μωρεάς. Τέχνη μονιά θανάτου, όχι σωτηρία ζωής. Οι πεισιθάνατοι, το βασίλειον του θανάτου.
Αφού μας παραπέμπετε στην Ιλιάδα και την αρχαία Τραγωδία, θα συμφωνήσετε σε αυτό το σημείο ότι οι αρχαιοελληνικές φιλοσοφικές αντηχήσεις στη χριστιανική σκέψη είναι αδιαμφισβήτητες. Τελικά στην κρίσιμη στιγμή ποιος από τους δύο απορρόφησε τον άλλο, ο ελληνισμός ή ο χριστιανισμός;
Ο ελληνισμός, η κοινή πολιτισμική περιρρέουσα της εποχής και τα ελληνικά ως «lingua franca» έδωσαν ένα ιδεατό περιβάλλον για την εξάπλωση του χριστιανισμού. Την ίδια ώρα, η κρατούσα φιλοσοφική σχολή του στωικισμού είχε διαδώσει και διαχύσει ένα αξιακό ηθικό υπόστρωμα που φαινόταν να καλεί για την θεολογική εμπέδωσή του ως μονοθεϊστικό θεολογικό δόγμα: μια ηθική θεωρία. Δεν είναι λίγοι οι φιλόσοφοι που κρίνουν τους Στωϊκούς ως πρώιμους Χριστιανούς και τον Μάρκο Αυρήλιο των «Εις Εαυτόν» ως μια περσόνα ανάμεσα σε Σωκράτη και Χριστό, ενώ ο Απόστολος των Εθνών, ο Παύλος, κεντρική φιγούρα στην διάδοση του Χριστιανισμού στην ελληνορωμαϊκή οικουμένη ήταν ένας μορφωμένος άνθρωπος, βαθιάς ελληνικής, φιλοσοφικής, και ρωμαϊκής, νομικής. παιδείας.
Στο τελικό πάντρεμα ελληνικής παιδείας και χριστιανισμού, με τους πρώτους Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Μέγας Βασίλειος, υπήρξαν και οι Χριστιανοί που αντέστησαν και καυτηρίαζαν τον «εξελληνισμό» του Χριστιανισμού, όσο κι οι Ελληνολάτρες, όπως ο Ιουλιανός, που υπερασπιζόντουσαν με τα νύχια το αρχαίο δόγμα και τα ελληνικά γράμματα. «Πώς αν οι νέοι εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων» είναι ένα κεντρικό του Μεγάλου Βασιλείου κειμενο για το πάντρεμα ελληνικού λόγου και φιλοσοφικής παιδείας με την χριστιανική πίστη κι εξαποκαλύψεως αλήθεια.
Βεβαίως, παραμένει το δίπολο της αντίθεσης πίστης και λόγου ως πηγής και επιστημικού ερείσματος των ιδεών, πίστεων και αξιών μας. Αλλά αυτή είναι μια αντίθεση που διαγράφει ένα φάσμα που ορίζει τον τρόπο του επιχειρηματολογείν και πείθειν περί της αληθείας, δίπολο που δεν αντιθέτει τον χριστιανισμό στην Ελλάδα των φιλοσόφων, αλλά χαρακτηρίζει τάσεις και επιστημικές θεμελιώσεις μέσα στην φιλοσοφία όσο και μέσα στην χριστιανική γραμματεία. Έλληνες ο Ναζιανζηνός κι ο Πλήθων, αλλά είναι λιγότερον φιλόσοφοι ο Αυγουστίνος κι ο Maritain; Ας μιλούμε, λοιπόν, όχι για «απορρόφηση» αλλά για «πάντρεμα» και «γονιμοποίηση», αμοιβαιότητα και πλουτισμό, την ευτυχέστερη συνάντηση και σύζευξη στην ιστορία.
