Γενικά με την ονομασία Δεσποτικές εορτές χαρακτηρίζονται όλες οι χριστιανικές εορτές που είναι αφιερωμένες στην ανάμνηση και τον επίγειο βίο του Ιησού Χριστού, σε αντιδιαστολή με τις Θεομητορικές εορτές που είναι αφιερωμένες στην Παναγία.
Οι δεσποτικές εορτές διακρίνονται σε δύο κατηγορίες τις «ακίνητες» και τις «κινητές δεσποτικές εορτές» λαμβάνοντας τον χαρακτηρισμό αυτό από την σταθερή κατ΄ έτος, ή όχι, ημερομηνία εορτής αυτών.
Έτσι στις ακίνητες περιλαμβάνονται τα Χριστούγεννα, η Περιτομή του Ιησού, τα Θεοφάνεια, η Υπαπαντή, η Μεταμόρφωση και η εορτή του Τιμίου Σταυρού.
Οι κινητές δεσποτικές έχουν ως επίκεντρο την εορτή της Ανάστασης η οποία εορτάζεται κατ΄ έτος σύμφωνα με τον καθορισμό της Α΄ Οικουμενκής Συνόδου της Νίκαιας, την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας.
Σαν υποκατηγορία βέβαια ειναι άξιο να τονίσουμε και τις Θεομητορικές γιορτες..
Οι Θεομητορικές εορτές
-Ο Ευαγγελισμός (25 Μαρτίου)
-Της Ζωοδόχου Πηγής (Παρασκευή της Διακ/σίμου)
-Η Κατάθεσις της Τιμίας Εσθήτος της Υπεραγίας Θεοτόκου (2 Ιουλίου)
-Η Κοίμησις της Θεοτόκου (15 Αυγούστου)
-Η Κατάθεσις της Τιμίας Ζώνης της Υπεραγίας Θεοτόκου (31 Αυγούστου)
-Το Γενέσιον της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου)
-Η Αγία Σκέπη της Θεοτόκου (28 Οκτωβρίου)
-Τα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου)
-Η Σύναξις της Υπερ. Θεοτόκου (26 Δεκεμβρίου)
Απολυτίκια Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών
Θεομητορικές εορτές ονομάζονται οι θρησκευτικές χριστιανικές εορτές που έχουν καθιερωθεί με τις «Δεσποτικές εορτές» και ειδικά για την Παναγία. Με αυτές τις εορτές τιμώνται γεγονότα του επίγειου βίου της από τη γέννηση έως και την Κοίμησή της.
το σοφά καθωρισμένο εορτολόγιο της Εκκλησίας μας παρατηρείται, ότι συχνά μετά από μία Δεσποτική εορτή, αφιερωμένη στο πρόσωπο και το έργο του Σωτήρος Χριστού, ακολουθεί μία Θεομητορική εορτή, αφιερωμένη στη Μητέρα του Θεανθρώπου. Έτσι μετά τα Πάθη και την Ανάστασι του Χριστού γιορτάζομε τη Ζωοδόχο Πηγή, μετά τη Μεταμόρφωσι έχομε την Κοίμησι της Θεοτόκου και μετά τα Χριστούγεννα τη Σύναξι, δηλαδή την Ευχαριστιακή συγκέντρωσι των πιστών προς τιμήν εκείνης που υπηρέτησε στο μέγα θαύμα της ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού.
Η σύνδεσι αυτή Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών εκφράζει το στενό σύνδεσμο, που υπήρχε ανάμεσα στο Χριστό και στη μητέρα Του. Σ’ όλες τις μεγάλες στιγμές της ζωής του Κυρίου παρουσιάζεται στο πλευρό Του σιωπηλή και πιστή η μητέρα Του. Στην υπερφυσική σύλληψι κατά τον Ευαγγελισμό, στη Γέννησι, στην Περιτομή, στο Σταυρό, στην ταφή. Παντού όπου Εκείνος πήγαινε, η Θεοτόκος ακολουθούσε «και συνετήρει πάντα…. συμβάλλουσα εν τη καρδία αυτής».
Αλλά και μετά την Ανάστασι και μέχρι την Ανάληψι του Κυρίου στους ουρανούς η Παναγία ήταν μεταξύ εκείνων που είδαν τον Αναστάντα, Του μίλησαν και Τον άκουσαν. Αυτόν τον ισχυρό σύνδεσμο μεταξύ του Κυρίου και της Θεοτόκου φανερώνει και η εικονογραφία της Εκκλησίας μας, η οποία κατά κανόνα σ’ όλες τις εικόνες της Παναγίας την παριστάνει μαζί με τον Υιό της
