Καιρός για στρατηγικές αναβαθμίσεις όχι μόνο στο «software» (εξοπλισμοί) αλλά και στο «hardware» (υποδομές) της εθνικής ασφάλειας της χώρας
Γράφουν οι Ιωάννης Βιδάκης και Γεώργιος Μπάλτος
Το κείμενο αυτό αναφέρεται συνοπτικά, στη σημερινή κατάσταση της Αν. Μεσογείου, στην γεωπολιτική σημαντικότητα των νήσων της Κύπρου και της Κρήτης, καθώς και σε μία εισήγηση ουσιαστικής αντίδρασης στα επιθετικά σχέδια της γειτονικής Τουρκίας, με την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της μεγαλονήσου στην περιοχή.
- Στρατηγικό περιβάλλον: Ανατολική Μεσόγειος: «Choke Points» & SLOCs
Για μία πλήρη απόδοση της γεωστρατηγικής εικόνας της Ανατολικής Μεσογείου είναι ανάγκη να περιγραφεί και η στρατηγική σπουδαιότητα ορισμένων επιμέρους γεωγραφικών της χαρακτηριστικών, τα οποία αποτελούν “σημεία συμφόρησης” – «Choke Points»: αυτοί είναι θαλάσσιοι δίαυλοι με μεγάλη πυκνότητα θαλάσσιας κυκλοφορίας, οι οποίοι είναι κατάλληλοι για παρακολούθηση, έλεγχο, εκδήλωση απειλής, ναρκοθέτησης ή/και επίθεσης.
Τα πιο σημαντικά στενά (choke points) στην περιοχή της Αν. Μεσογείου είναι εκτός από εκείνα της Σικελίας, με τα οποία η Αν. Μεσόγειος επικοινωνεί με την Δυτική, τα στενά του Ελλησπόντου – Βοσπόρου τα οποία μαζί με την φυσική τους προέκταση, το νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου, παρέχουν στις παράκτιες χώρες του Εύξεινου Πόντου έξοδο στις ανοικτές θάλασσες, καθώς και η Διώρυγα του Σουέζ, δια της οποίας οι βιομηχανικές χώρες της Μεσογείου εξασφαλίζουν την επικοινωνία μέσω της Ερυθράς Θάλασσας και του Ινδικού Ωκεανού, με τις πλούσιες σε πρώτες ύλες χώρες της Μέσης Ανατολής και της Ασίας, αποτελώντας την οδό τροφοδοσίας του Δυτικού Κόσμου και με τους υδρογονάνθρακες της περιοχής του Περσικού Κόλπου. Εάν η ναυσιπλοΐα στη περιοχή των Στενών της Σικελίας παρεμποδιστεί και η Διώρυγα του Σουέζ κλείσει, τότε τα πλοία τα οποία βρίσκονται στην Αν. Μεσόγειο “παγιδεύονται”, καθώς δεν μπορούν να εξέλθουν απ’ αυτήν. Παρά την εξάλειψη για την Δύση του Σοβιετικού κινδύνου, η γεωστρατηγική σημασία των “σημείων συμφόρησης”, [Οτράντο, Αιγαίο, Ελλήσποντος, Σουέζ και των μεγάλων νήσων της Αν. Μεσογείου (Κύπρου, Κρήτης)], εξακολουθεί να παραμένει μεγάλη. Ο έλεγχος αυτών απαιτείται τόσο για την διατήρηση ανοικτών των “θαλασσίων λεωφόρων” (Sea Lines of Communications – SLOCs), όσο και για την υποστήριξη επιχειρήσεων ναυτικής παρουσίας, επιτήρησης, υποστήριξης, περιορισμού, ανάσχεσης (containment), κατά περίπτωση, όταν αυτές απαιτηθούν.
Στο μέτωπο των ενεργειακών εξελίξεων στον χώρο, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται πλέον στον οριστικό προσδιορισμό των οδών του πετρελαίου προς τη Μεσόγειο. Η Τουρκία επισημαίνει τους περιβαλλοντικούς κινδύνους από πιθανά ατυχήματα, λόγω της υπερβολικής ανόδου του αριθμού των πλοίων μεταφοράς από τα Στενά Βοσπόρου-Ελλησπόντου, ενισχύοντας την επιχειρηματολογία της υπέρ της όδευσης του πετρελαίου προς το λιμένα του Τσεϊχάν [Ceyhan]. Και, όχι µόνο επιμένει στα επιχειρήματά της, αλλά και µε μία σειρά από κινήσεις στρατιωτικού χαρακτήρα επιχειρεί να εμφανίσει το μέρος της θαλάσσιας διαδρομής είτε ως µη ασφαλές είτε ως ευρισκόμενο υπό τον έλεγχό της. Αυτή, ενδεχομένως αποτελεί μία ισχυρή συνιστώσα της τουρκικής επιθετικότητας στο Αιγαίο. Η διπλή ιδιότητα της Τουρκίας, ως χώρας διέλευσης αλλά και ως χώρας αγοραστή μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας, της προσδίδει ένα ισχυρό διαπραγματευτικό εφόδιο. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η Τουρκία επιδιώκει πάση θυσία την καθιέρωση του αγωγού Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν [Baku-Tbilisi-Cheyhan, (BTC)] ως μοναδικού εναλλακτικού των Στενών Βοσπόρου/Ελλησπόντου διαύλου μεταφοράς πετρελαίου στη Μεσόγειο.
- Θαλάσσιες ροές στην Αν. Μεσόγειο (SLOCs)
Τρεις είναι οι κύριες θαλάσσιες οδοί επικοινωνίας (Sea Lines of Communication – SLOCs), στην περιοχή της Αν. Μεσογείου:
SLOC 1: η διώρυγα του Σουέζ βρίσκεται στην Αίγυπτο, συνδέοντας την Ερυθρά θάλασσα και τον κόλπο του Σουέζ με τη Μεσόγειο.
SLOC 2: συνδέει τον Εύξεινο Πόντο με την Αν. Μεσόγειο μέσω του Στενού του Βοσπόρου. Παλαιότερα το πετρέλαιο του Εύξεινου Πόντου (Μαύρης Θάλασσας) διοχετευόταν στην Δυτική αγορά μέσω των Στενών του Βοσπόρου και του Ελλησπόντου, (Δαρδανέλια) – οδός η οποία κρίνεται οικονομικά ασύμφορη. Σημειώνεται ότι η Τουρκία, επικαλούμενη περιβαλλοντικούς λόγους, έχει περιορίσει την κίνηση των πλοίων δραματικά, με συνέπεια το φορτίο αυτών να καθυστερεί στους προορισμούς των, ενώ και το κόστος μεταφοράς αυξήθηκε κατά 400%. Ωστόσο, παρά την επίσημη αιτιολόγηση της τουρκικής κυβέρνησης για τον περιορισμό στην θαλάσσια διέλευση, όπως σημειώθηκε προηγούμενα, έγινε αντιληπτή η επιδίωξη της γείτονας χώρας για την προώθηση του αγωγού Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν, (αζεροτουρκικό σχέδιο).
SLOC 3: Το Αιγαίο. Μετά την έξοδο τους από το στενό του Ελλησπόντου, τα πλοία τα οποία προέρχονται από τον Εύξεινο Πόντο, διέρχονται από το Αιγαίο. Στο Αιγαίο, αναμφισβήτητα η Αθήνα δύναται να έχει τον έλεγχο της ναυτιλιακής κίνησης καθώς και του τομέα της έρευνας και της διάσωσης. Σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει η διαχείριση των ζητημάτων του Αιγαίου από ελληνικής πλευράς.
Στην ευρύτερη περιοχή της Αν. Μεσογείου, διακινούνται μεταξύ άλλων και περί τα εννέα εκατ. βαρέλια την ημέρα, (κατά προσέγγιση τέσσερα εκατ. από το Σουέζ, τρία από τον Βόσπορο και άλλα δύο από τη Σαουδική Αραβία). Επί πλέον θα πρέπει να προστεθούν και οι ποσότητες του αγωγού Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν, που σημαίνει ότι απέναντι από την Κύπρο, στον κόλπο της Αλεξανδρέττας, υπάρχει πρόσθετη παροχέτευση μέρους των πετρελαίων της Κασπίας. Το Τσεϊχάν είναι ο λιμένας με τον καταληκτικό σταθμό του αγωγού BTC.
- Ανατολική Μεσόγειος: Κύπρος & Κρήτη
Στην περιοχή της Αν. Μεσογείου, δεσπόζουν η Κύπρος και η Κρήτη. Τα νησιά αυτά αποτελούν “αβύθιστες πλατφόρμες”, από τις οποίες είναι δυνατόν να ελεγχθούν αποτελεσματικά ή ακόμη και να αποκοπούν οι κύριες γραμμές επικοινωνιών που τέμνουν την περιοχή. Τα δύο αυτά μεγάλα νησιά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάσεις επιχειρήσεων ναυτικών και αεροπορικών μέσων αλλά επιπλέον και ως χώρος ασφαλούς σταθμεύσεως σημαντικών χερσαίων δυνάμεων, οι οποίες στη συνέχεια μπορούν να εξορμήσουν προς οποιοδήποτε άλλο σημείο της ευρύτερης περιοχής.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στρατιωτικές δυνάμεις στη νήσο της Κύπρου μπορούν υπό προϋποθέσεις να ελέγξουν το κρίσιμο εκείνο σημείο της ΝΑ Μεσογείου όπου καταλήγουν οι πετρελαιαγωγοί στους λιμένες της Τουρκίας. Πρόσθετα τις διαδρομές μεταφοράς των πετρελαίων του Περσικού Κόλπου, που κατευθύνονται προς τις δυτικές αγορές, μέσω της διώρυγας του Σουέζ. Επίσης ο εναέριος χώρος μεταξύ του Ακρωτηρίου Άγιος Ανδρέας και της Λαοδικείας (Συρία) πλάτους 100 χλμ. μπορεί να ελεγχθεί απολύτως από αεροπορικές δυνάμεις με έδρα την Κύπρο. Όσον αφορά στην Κρήτη, ενδεικτικά επισημαίνεται ότι η απόσταση της διαδρομής νότια Ηρακλείου Κρήτης – Τρίπολη (Λιβύης) προσεγγίζει τα ~ 490 χλμ. Η απόσταση ανάμεσα στην Ιεράπετρα και το Τομπρούκ, όπου εδρεύει το Κοινοβούλιο της Λιβύης, είναι 380 χλμ., μικρότερη, δηλαδή, από την απόσταση που χωρίζει τη νοτιότερη πόλη της Ελλάδας από την Αθήνα.
Πίνακας: Αποστάσεις Ανατ. Κρήτης (σε ευθεία γραμμή)
| Α/Α | Από | Προς | ΑΠΟΣΤΑΣΗ (χλμ.) |
| 1 | Ιεράπετρα Κρήτης | Πάφος Κύπρος | 575 |
| 2 | -//- | Αλεξάνδρεια Αίγυπτος | 555 |
| 3 | -//- | Sallum Αίγυπτος | 410 |
| 4 | -//- | Τομπρούκ Λιβύη | 380 |
| 5 | -//- | Bayda Λιβύη | 485 |
| 6 | -//- | Αθήνα | 390 |
| 7 | -//- | Θεσσαλονίκη | 765 |
| 8 | -//- | Σμύρνη Τουρκία | 400 |
| 9 | -//- | Ακσάζ Τουρκία | 320 |
| 10 | -//- | Αττάλεια Τουρκία | 455 |
| 11 | -//- | Μερσίνα Τουρκία | 785 |
- Παράδειγμα – πρόταση στρατηγικής αναβάθμισης:
Τουρκικές Προκλήσεις & Ελληνική Αποτροπή
Οι τουρκικές προκλήσεις έχουν αυξηθεί τα τελευταία έτη, με την Άγκυρα να ασκεί μία εξωστρεφή και επιθετική στρατηγική σε πολλαπλά επίπεδα. Το πρόσφατο επεισόδιο τουρκικής επιθετικότητας στα ΝΔ της Κρήτης με τις τρεις τουρκικές φρεγάτες που συνόδευαν το ύποπτο για μεταφορά όπλων φορτηγό πλοίο «Cirkin» και εμπόδισαν την ελληνική φρεγάτα «ΣΠΕΤΣΑΙ» να διενεργήσει νηοψία φανερώνει ότι η Τουρκία διευρύνει το πεδίο των προκλήσεων. Η Αθήνα με μεγάλο κόστος επιχειρεί ν΄ αντεπεξέλθει, σ΄ αυτές τις προκλήσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται εκτός των άλλων μέτρων αντιμετώπισης των εν λόγω τουρκικών προκλήσεων στην αυλή της χώρας μας, η έμπρακτη αποτρεπτική αντίδραση με άλλα πρόσφορα μέσα, με δεδομένα ότι:
| · τα συμφέροντα θα είναι ισχυρά, αντικρουόμενα και σε βάθος χρόνου, |
| · θα απαιτηθεί για την χώρα μας, η ανάπτυξη περιφερειακών συμμαχιών και συνεργειών, |
| · θα πρέπει να αυξηθεί η αποδοτικότητα του θαλασσίου & εναερίου ελέγχου της περιοχής μεταξύ Κρήτης και Κύπρου, |
| · οι ενεργειακοί πόροι της περιοχής της Αν. Μεσογείου και οι συναφείς υποδομές – έργα αξιοποίησής τους, θα χρειαστούν αυξημένη ασφάλεια, |
| · η Ελλάδα και η Κύπρος πολύ λίγα έχουν να προσδοκούν από τους όποιους συμμάχους τους, |
| · η τουρκική απειλή θα είναι μόνιμη, πολυεπίπεδη και αυξανόμενη – η Τουρκία έχει ήδη ενδείξει ότι αργά ή γρήγορα, θα επιζητήσει/αξιώσει (!) και μέρος της Κρήτης, |
| · η Τουρκία έχει κατασκευάσει στο ΝΑ Αιγαίο τη Ναυτική Βάση Ακσάζ (Aksaz Deniz Üssü) και μέρος του τουρκικού στόλου έχει μεταφερθεί εκεί, [https://defensegr.wordpress.com/2017/06/06/tourkikh-naytikh-bash-aksaz/], |
| · ενδείκνυται να αξιοποιηθεί περαιτέρω η στρατηγική θέση και τα σημαντικά πλεονεκτήματα της Κρήτης, (συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελλάδας), |
| · οι ισχυρές ένοπλες δυνάμεις πρέπει να υποστηρίζονται και από ανάλογες υποδομές, |
| · απαιτούνται νέες υποδομές ασφάλειας της χώρας μας – οι υπάρχουσες έχουν κατασκευαστεί στο παρελθόν, υπό άλλες συνθήκες και καταστάσεις, |
| · το «τρίγωνο» Κρήτη – Κύπρος – Αλεξάνδρεια (Αίγυπτος), πρέπει να αποτελεί περιοχή ελέγχου των κρατών της Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου, |
Τίθεται προς εξέταση με το παρόν κείμενο, η άμεση επέκταση της υφιστάμενης Προκεχωρημένης Ναυτικής Βάσης Κυριαμαδίου του Πολεμικού Ναυτικού, στο άκρο της Ανατολικής Κρήτης (Κάβο Σίδερο) και η διαμόρφωσή της σε «δίδυμη βάση» της Σούδας Χανίων.
[Ιστορικά σημειώνεται ότι τον Οκτώβριο του 2012, ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης έπλευσε αποφασιστικά, κατέλαβε τη Λήμνο και εγκαταστάθηκε στον ασφαλέστατο από καιρικές συνθήκες όρμο του Μούδρου, πενήντα μόλις μίλια από την έξοδο των στενών του Ελλησπόντου. Με την κίνηση αυτή επέδειξε ένα άκρως επιθετικό πνεύμα. Η μεγαλοφυής και ορμητική επιλογή του ναυάρχου πιθανόν να ενήργησε εκφοβιστικά για τις τουρκικές ναυτικές δυνάμεις οι οποίες εβράδυναν αδικαιολόγητα κατά δύο περίπου μήνες να ανταποκριθούν και να επιχειρήσουν την έξοδό τους από την Προποντίδα. Ο Μούδρος μετατράπηκε, ύστερα από σκληρή δουλειά των πληρωμάτων, σε πολεμική βάση και έκτοτε χρησιμοποιήθηκε ως μόνιμο ορμητήριο του ελληνικού στόλου.
Το 1897 ο ελληνικός στόλος του Αιγαίου ναυλοχούσε στο ορμητήριο των Ωρεών της Μαγνησίας με στόχο να βρίσκεται πλησιέστερα στο θέατρο των επιχειρήσεων που δικαιολογημένα θεωρείτο το κεντρικό βόρειο Αιγαίο. Το 1912 τα σχέδια του ελληνικού ναυτικού επιτελείου προέβλεπαν και πάλι τους Ωρεούς, ενώ υπό σκέψη ήταν και ο όρμος της Αγίας Μαρίνας στο νότιο Ευβοϊκό ώστε να συντομευθούν οι οδοί επικοινωνίας με τον ναύσταθμο. Ωστόσο δεν αναμενόταν η αποφασιστική επιλογή του Παύλου Κουντουριώτη: ο πρωταρχικός του στόχος του για την άρτια εκπλήρωση της αποστολής του, την οποία και θεωρούσε ως μία αποφασιστική σύγκρουση με τον αντίπαλο τουρκικό στόλο, παραβλέποντας το πλήθος των αντιθέτων επιχειρημάτων και παραμερίζοντας τα πολλά μειονεκτήματα που συνεπαγόταν η επιλογή του, τον οδήγησε στην προαναφερομένη επιλογή, η οποία τον δικαίωσε].
Ειδικότερα προτείνεται κυρίως, μεταξύ άλλων:
ο σχεδιασμός της συγκρότησης ισχυρής ναυτικής βάσης στην περιοχή, [«Ναυτική Βάση Θεμιστοκλής»] για να μπορούν να ελλιμενιστούν σχεδόν κάθε τύπου πολεμικά πλοία. Το κυρίως εφοδιαστικό και επισκευαστικό κέντρο να παραμείνει ο Ναύσταθμος Κρήτης (Σούδα Χανίων). Ενδεικτικά επίσης, να μεταφερθούν δυνάμεις του Σ.Ξ. στην εν λόγω περιοχή, περιλαμβανομένης ίσως και μοίρας τεθωρακισμένων. Να αναπτυχθούν κινητές, αυτοκινούμενες μονάδες πυροβόλων, με κατάλληλο βεληνεκές. Να μεταφερθούν στη συγκεκριμένη περιοχή και να ενεργοποιηθούν οι S-300. Να προβλεφθεί αντιαεροπορική άμυνα. Το αεροδρόμιο της Σητείας να μετατραπεί και σε στρατιωτικό. Να κατασκευαστούν ελικοδρόμια και συναφείς υποδομές μεταστάθμευσης και υπόστεγα Ε/Π και Α/Φ. Να αξιοποιηθούν παράλληλα, στρατιωτικά οι γειτονικές νησίδες της περιοχής. Να διασυνθεθούν και με την βάση αυτή, οι αμυντικές δυνατότητες των Δωδεκανήσων και της Κύπρου. Να εξεταστεί η δημιουργία Λιμενικού Σταθμού. Να επεκταθεί/διευρυνθεί το οδικό δίκτυο Κυριαμάδι, Σητεία, Ιεράπετρα, Άγιος Νικόλαος. Να αναβαθμιστεί το γειτονικό Νοσοκομείο του Αγίου Νικολάου.
Η βάση αυτή προτείνεται να κατασκευαστεί εκτός των νατοϊκών υποδομών, λαμβάνοντας υπόψη και τους επικαιροποιημένους εθνικούς στρατηγικούς προσανατολισμούς για έλεγχο των τουρκικών βλέψεων που τιτλοφορούνται “γαλάζια πατρίδα” και επιτήρηση των ενεργειακών δραστηριοτήτων, καθώς και ως «οπτήρας» κάθε εχθρικής ενέργειας – απειλής, πλησίον του τουρκικού ναυστάθμου του Ακσάζ και κάθε διέλευσης στο δευτερεύον «choke point» Κρήτης – Καρπάθου. Η εν λόγω βάση δύναται να κατασκευαστεί σε συνεργασία με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και άλλα ενδιαφερόμενα αραβικά κράτη – ενδεχομένως και στο πλαίσιο μίας ευρύτερης συμφωνίας για την ΑΟΖ και να μπορεί να παρέχει επιχειρησιακές, εφοδιαστικές και λοιπές υπηρεσίες καθώς και υποστήριξη υποδομών και σε αραβικές χώρες, – λ.χ. εκπαίδευση προσωπικού, στάθμευση Α/Φ, κ.α.
Υπάρχουν συγκεκριμένα πλεονεκτήματα σε αρκετούς τομείς, για την επιλογή της συγκεκριμένης περιοχής.
Η κατασκευή και η κατάλληλη λειτουργία αυτής της βάσης εκτιμάται ότι:
| αποτελεί μία «έξυπνη» απάντηση στις τουρκικές προκλήσεις, |
| αυξάνει τη σημασία του νησιωτικού διπόλου Κρήτης-Κύπρου, |
| επεκτείνει τον ελληνικό έλεγχο στην περιοχή της Αν. Μεσογείου, |
| περιορίζει την αμφισβήτηση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στον χώρο, |
| θα ακυρώσει ή/και θα περιορίσει πολλές δυνατότητες της Τουρκίας, |
| θα διευκολύνει τις συνέργειες μεταξύ Ελλάδος-Αιγύπτου-Ισραήλ- Κύπρου, |
| θα προσφέρει ασφάλεια στην περιοχή ενόψει και των μελλοντικών αξιοποιήσεων των ενεργειακών πηγών και των συναφών αγωγών μεταφοράς τους. |
Από τη σκοπιά της η Τουρκία, παλαιότερα ταύτιζε απόλυτα τα συμφέροντά της με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, (διατηρώντας βέτο στην Δύση και την Ιερουσαλήμ αναφορικά με τα Ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό), ενώ σήμερα φέρεται να αυτονομείται στρατηγικά από την Δύση και να επιφέρει μία “πρόσφορη δημιουργική ανισορροπία” στη Μεσόγειο. Εντούτοις, μόνο πολιτική βούληση χρειάζονται Αθήνα και Λευκωσία για να απελευθερωθούν από εθελοδουλικές αγκυλώσεις και να αξιοποιήσουν την γεωστρατηγική τους θέση.
Η ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην θαλάσσια περιοχή ανοικτά του Ισραήλ, σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα κοιτάσματα νοτίως της Κύπρου μετέβαλε τα γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή της Ανατ. Μεσογείου. Αντιδρώντας η Τουρκία προβάλλει κατά τα τελευταία έτη την απειλή χρήσης βίας, έναντι της Ελλάδας αλλά και της Κύπρου, οι οποίες μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις έξυπνα, με σχέδιο, σε μακροχρόνια βάση, αξιοποιώντας την γεωγραφία και τις δυνατότητές τους.
Χάρτες
Χάρτης 1: Mediterranean main shipping routes – Sea Lines of Communications – SLOCs (Πηγή: www.transportgeography.org)
Χάρτης 2: Κυριαρχία Κύπρου & Κρήτης στην Ανατ. Μεσόγειο (Πηγή: Google)
Χάρτης 3: Ανατολική Κρήτη και Κυριαμάδι (Πηγή: Google)
