Η συμπλήρωση εκατό ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την πυρπόληση της Σμύρνης από τακτικούς Τούρκους στρατιώτες και ατάκτους Τσέτες μάς δίνει την κατάλληλη αφορμή για να θυμηθούμε τα δύσκολα τριάντα χρόνια της Γενοκτονίας. Αναφέρομαι στην περίοδο 1894- 1924, κατά την οποία οι Οθωμανοί Σουλτάνοι, οι Νεότουρκοι και οι Κεμαλικοί, βάσει σχεδίου, εξόντωσαν το Χριστιανικό στοιχείο, Έλληνες και Αρμενίους, στη Μικρά Ασία, στον Πόντο και στην Ανατολική Θράκη.
Συνοψίζω τα γεγονότα:
Περίοδος Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1894- 1896 ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ διατάσσει μαζική εξόντωση των Αρμενίων, τους οποίους θεωρούσε ταραχοποιά και διασπαστικά στοιχεία. Με ψευδείς κατηγορίες περί δήθεν επαναστατικών και ενόπλων κινημάτων, οι Τουρκικές αρχές, κυρίως η Χωροφυλακή που ήταν στρατιωτικό σώμα, βίασαν, φόνευσαν ή εξόρισαν εκατοντάδες χιλιάδες Χριστιανών Αρμενίων.
Περίοδος Νεοτούρκων. Διωγμοί 1914- 1922. Από το 1908 την Οθωμανική Αυτοκρατορία διοικούσε το Κίνημα των Νεοτούρκων, δηλαδή αξιωματικών οι οποίοι εμφανίσθηκαν με ψεύτικο φιλελεύθερο προσωπείο. Η πραγματική ιδεολογία τους ήταν η πλήρης τουρκοποίηση της αυτοκρατορίας και η εξόντωση ή/ και εκδίωξη όλων των Χριστιανικών εθνοτήτων. Οι πιο πολυάριθμες εθνότητες ήσαν οι Έλληνες και οι Αρμένιοι. Τον Απρίλιο του 1914, πριν από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Νεότουρκοι άρχισαν σφαγές και εκτοπίσεις των Ελλήνων στα παράλια της Ιωνίας με αποκορύφωμα τα δραματικά γεγονότα της Φώκαιας. Κατά τη διάρκεια του Πολέμου η Οθωμανική Αυτοκρατορία έλαβε μέρος με την πλευρά των Γερμανών και Αυστριακών, ενώ η Ελλάδα από το 1917 έλαβε ενεργό μέρος με το στρατόπεδο της Entente, δηλαδή των Άγγλων, Γάλλων και άλλων συμμάχων. Διαρκούντος του Πολέμου η σφαγή των Ελλήνων συνεχίσθηκε και είναι μία περίοδος, στην οποία δεν έχουμε δώσει η δέουσα σημασία. Η εξόντωση των Μικρασιατών Ελλήνων ολοκληρώθηκε με την υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού τον Αύγουστο του 1922 και με τις σφαγές του Αυγούστου- Σεπτεμβρίου 1922.
Δεύτερο μέρος Γενοκτονίας των Αρμενίων. Τον Απρίλιο του 1915 οι Νεότουρκοι καλυπτόμενοι πίσω από τον καπνό των μαχών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου συνέχισαν τη σφαγή και εκτόπιση των Αρμενίων. Συμβολική είναι η ημερομηνία της 24ης Απριλίου 1915, όταν όλοι οι επιφανείς Αρμένιοι της Κωνσταντινουπόλεως συνελήφθησαν και εκτοπίσθηκαν με τραίνα στα βάθη της Ανατολίας. Ελάχιστοι επέζησαν.
1919: Αποκορύφωση της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Στις 19 Μαΐου 1919 αποβιβάζεται στην Σαμψούντα του Πόντου ο αξιωματικός Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος ίδρυσε το εθνικιστικό κίνημα των Τούρκων και τελικά κατέλυσε το σουλτανικό καθεστώς. Ο Κεμάλ, ο οποίος αργότερα ονομάσθηκε Ατατούρκ, δηλαδή ο πατέρας των Τούρκων, έδωσε τη διαταγή για την εξόντωση των Ελλήνων της Μαύρης Θάλασσας συνεχίζοντας τον διωγμό που είχε αρχίσει το 1916. Πολλοί από τους Ποντίους οργάνωσαν αντάρτικο, αλλά τελικά υπέκυψαν στις υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις. Καταδίκες προσχεδιασμένες εκτελέσθηκαν από τα τουρκικά Δικαστήρια της Ανεξαρτησίας και χιλιάδες Πόντιοι απαγχονίσθηκαν. Πολλοί άλλοι βρήκαν βίαιο θάνατο με διάφορους τρόπους. Άνω των 350.000 Ελλήνων είναι τα θύματα της Γενοκτονίας στον Πόντο.
1919- 1924. Η δράση των Κεμαλικών-Τούρκων εθνικιστών και η Μικρασιατική Καταστροφή. Στις 2 Μαΐου 1919 η Ελλάς, με εντολή των Συμμάχων και ως νικήτρια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αποβιβάζει στρατό στη Σμύρνη. Η περιοχή παραμένει τυπικά υπό Οθωμανική κυριαρχία και προβλέπεται δημοψήφισμα μετά από 5 χρόνια για να κριθεί η τελική τύχη της περιοχής. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι με την πλευρά των ηττημένων και χάνει σημαντικό μέρος των εδαφών της. Η Συνθήκη των Σεβρών του Ιουλίου 1920 δίδει στην Ελλάδα ως κανονικό έδαφος, δηλαδή με πλήρη ενσωμάτωση, την Ανατολική Θράκη πλην Κωνσταντινουπόλεως. Ο Εθνικός Διχασμός και η υποχώρηση του Στρατού μας, παρά τις αρχικές επιτυχίες, είχαν ως κατάληξη την αποκορύφωση της Γενοκτονίας εις βάρος του Ελληνισμού. Η Σμύρνη, οι Κυδωνίες- Αϊβαλί και άλλα κέντρα του Μικρασιατικού Ελληνισμού βρέθηκαν τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο 1922 στο επίκεντρο του τουρκικού φανατισμού. Άγιοι Νεομάρτυρες αναδεικνύονται, όπως ο Χρυσόστομος Σμύρνης και πολλοί άλλοι κληρικοί.
Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 1922: Η Ελλάς αναγκάζεται να εκκενώσει την Ανατολική Θράκη, αν και μας είχε δοθεί προ δύο ετών. 260.000 Έλληνες έρχονται ως πρόσφυγες στη Δυτική Θράκη και στη Μακεδονία. Πρέπει να σημειωθεί ότι διωγμός των Ελλήνων Θρακών είχε αρχίσει την άνοιξη (το Μαύρο Πάσχα) του 1914. Οι πρόσφυγες πρώην κάτοικοι της Αδριανουπόλεως ιδρύουν τη Νέα Ορεστιάδα στον Έβρο.
- Καταλύεται το σουλτανικό καθεστώς και ιδρύεται η Τουρκική Δημοκρατία με κυρίαρχη προσωπικότητα τον Κεμάλ Ατατούρκ. Ένα εκ των 16 κειμένων (Πρωτοκόλλων) που αποτελούν τη Συνθήκη της Λωζάννης προβλέπει μεταξύ άλλων την ανταλλαγή των πληθυσμών με θρησκευτικό κριτήριο. Όσοι Έλληνες δεν σφαγιάσθηκαν ή δεν έφυγαν κυνηγημένοι από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο έρχονται ως ανταλλάξιμοι στην Ελλάδα. Οι Μουσουλμάνοι του ελλαδικού χώρου φεύγουν για εγκατάσταση στην Τουρκία. Η Συνθήκη προβλέπει να παραμείνουν οι Έλληνες (ως εθνική μειονότητα) στην Κωνσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο και οι Μουσουλμάνοι (ως θρησκευτική μειονότητα) στη Δυτική Θράκη. Δηλαδή αυτές οι δύο ομάδες εξαιρούνται από την ανταλλαγή.
- Ολοκληρώνεται η ανταλλαγή των πληθυσμών. Από τους τελευταίους Ορθοδόξους Χριστιανούς που φεύγουν είναι και οι Έλληνες των Φαράσων της Καππαδοκίας με πνευματικό ηγέτη τον Άγιο Αρσένιο τον Καππαδόκη (Χατζηεφεντή). Μεταξύ αυτών το βρέφος Αρσένιος Εζνεπίδης, ο μετέπειτα Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης. Την ίδια χρονιά ολοκληρώνεται και η εξόντωση άλλων Χριστιανικών πληθυσμών, όπως ήσαν οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι (Μονοφυσίτες) .
Τα γεγονότα του 1922, γνωστά με τον γενικό όρο Μικρασιατική Καταστροφή, αποτελούν μία κλασική μορφή Γενοκτονίας. Οι Τούρκοι, αλλά και ορισμένοι Έλληνες αναθεωρητές, ισχυρίζονται ότι οι Τούρκοι απλώς αντέδρασαν στην παρουσία του Ελληνικού Στρατού. Όμως οι χρονολογίες τούς διαψεύδουν. Ο διωγμός του Ελληνισμού αρχίζει το 1914 με τις σφαγές στα παράλια της Μικράς Ασίας, δηλαδή 5 χρόνια πριν από την αποβίβαση του Στρατού μας στη Σμύρνη. Για τις σφαγές του 1914 υπάρχει λεπτομερής καταγραφή στη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η οποία εκδόθηκε το 1919.
Η νομική ορολογία περί Γενοκτονίας καθιερώθηκε διεθνώς με απόφαση του ΟΗΕ το 1948. Ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής Άγγελος Συρίγος, στο βιβλίο του “Ελληνοτουρκικές σχέσεις”, χρησιμοποιεί τα στοιχεία του ορισμού του ΟΗΕ για να αποδείξει ότι πράγματι το 1922 έγινε Γενοκτονία. Δεν λησμονούμε και τη Γενοκτονία των Ποντίων, η οποία άρχισε το 1916. Ο σωστός όρος, λοιπόν, είναι: Γενοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολής.
Τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο του 1922, λοιπόν, τα Κεμαλικά τουρκικά στρατεύματα διέπραξαν τα εξής στις περιοχές που κατέλαβαν:
- Συνέλαβαν όλους τους άνδρες ηλικίας 16 έως 55-60 ετών και τους οδήγησαν στον θάνατο δια των σφαγών ή δια της ασιτίας και της εξαντλήσεως στα Τάγματα Εργασίας (πορείες υπό σκληρές συνθήκες και καταναγκαστικά έργα). Από τους 150.000 αμάχους που συνελήφθησαν στην περιοχή Σμύρνης έφτασαν στην Ελλάδα μόνον 320.
- Προέβησαν σε μαζικές σφαγές Ελλήνων στη δυτική Μικρά Ασία (Αϊβαλί, Μοσχονήσια, Μαγνησία κ.ά) όπως είχαν κάνει από το 1919 και στον Πόντο.
- Κατέστρεψαν εσκεμμένως κατοικίες Ελλήνων με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πυρπόληση της Σμύρνης.
- Ανάγκασαν 1.000.000 Έλληνες να φύγουν ως πρόσφυγες για να γλυτώσουν τη ζωή τους.
- Και όλα αυτά δεν έγιναν τυχαία ή από παρεκτροπές ατάκτων. Ήταν η συνέχεια ενός μελετημένου σχεδίου, το οποίο έθεσε σε ενέργεια το 1914 η ηγεσία των Νεοτούρκων για να εξοντώσει (ή να εκδιώξει) όλους τους Χριστιανούς της Μικράς Ασίας (Έλληνες, Αρμενίους, Ασσυρίους κ.α).
Κωνσταντίνος Χολέβας
Άρθρο στην ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, Απριλίου 2022
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Άγγελος Συρίγος: Ελληνοτουρκικές Σχέσεις, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2014.
Benny Morris- Dror Zeevi: Η Τριακονταετής Γενοκτονία, Ο αφανισμός των Χριστιανικών μειονοτήτων της Τουρκίας 1894-1924, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2021.
