Μια Ορθόδοξη Πατερική θεώρηση
Είναι γεγονός αναντίλεγκτο πως η προσευχή αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της πνευματικής ζωής του ανθρώπου. Αυτό είναι φυσικό, αφού η προσευχή είναι ουσιαστικά το ανέβασμα του νου προς τον Θεό του.
Ο Άγιος Νείλος στο έργο του «Εκατόν πενήντα τρία κεφάλαια περί Προσευχής» στη Φιλοκαλία, λέει χαρακτηριστικά: «Αυτή εστί ανάβασις του Νοός προς Κύριον τον Θεόν αυτού, εξίς απαθής έρωτι ακροτάτω, εις ύψος νοητόν υφαρπάζουσα τον φιλόσοφο νου».
Είναι λοιπόν η προσευχή μια κίνηση του νου ερωτική και αγαπητική προς τον Θεό. Ακριβώς αυτή η αγαπητική κίνησή του προς την πηγή της αγάπης τον καθιστά όντως φιλόσοφο. Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης μιλώντας για την προσευχή σαν έκφραση αγαπητικής σχέσης ανθρώπων-Θεού λέει: «Ο όντως ερών σει το φιλούμενο πρόσωπο φατνάζεται και ένδο ενηδόνως περιπτύσσεται και ουδέ καθ’ ύπνους ηρεμεί, αλλά πάλιν αυτώ προσαδολεσχεί, ώσπερ γαρ επί σωμάτων ούτως και επί των ασωμάτων ερώτων πέφυκεν γίγνεσθαι».
Πολιορκείται από την αγάπη του Τριαδικού Θεού
Ο εραστής του Θείου κάλλους στρέφεται προς αυτό διά της Προσευχής και πολιορκείται από την αγάπη του Τριαδικού Θεού και το Θείο Άκτιστο Φως Του. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Αββάς Αμμώνιος στον Συναξαριστή πως ο Αββάς Ιωσήφ της Ραηθού καθώς προσευχόταν ελλάμπετο μέσα στο Θείον Άκτιστο Φως για ώρες ατέλειωτες.
Παρόμοια παραδείγματα έχουμε στο Γεροντικό και στους βίους των Αγίων πάμπολλα.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης, προχωρώντας πιο πέρα χαρακτηρίζει την προσευχή, ως το κατ’ εξοχήν μέσο οικείωσης του ανθρώπου, αλλά συνάμα και ως το κατ’ εξοχήν μέσο συντριβής και διάλυσης των εμπαθών και πονηρών λογισμών που ταράσσουν το λογιστικό μέρος της ψυχής «Της του Θεού μνήμης εν τη καρδία καθιδρυωμένης, άπρακτοι μένουσιν αι του αντικειμένου επινοίαι».
Γι’ αυτόν τον λόγο δίνει το στίγμα της προσευχής ως εξής: «Προσευχή εστί Θεού ομιλία, θεωρία των αοράτων, επιθυμούντων πληροφορία, Αγγέλων ομοτιμία».
Ο τρόπος να συνομιλείς με τον Θεό σου
Προσευχή είναι ο τρόπος να συνομιλείς με τον Θεό σου, να έχεις θεωρία και εμπειρία υπερβατικών πνευματικών καταστάσεων. Τέλος προσευχή είναι ο τρόπος να γίνεσαι ένα με τους Αγγέλους, των οποίων η όλη ζωή είναι μια δοξολογική, ευχαριστιακή προσευχή προς τον εν Τριάδι Θεό.
Αυτή η αίσθηση πως διά της προσευχής ο άνθρωπος γίνεται ισάγγελος συνήχε όλους τους Αγίους της εκκλησίας μας. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που διαβάζουμε στο Γεροντικό, στις διηγήσεις για τον Αββά Μακάριο τον Αιγύπτιο.
Ο Άγιος Μακάριος προσπαθούσε να συνομιλήσει με ένα αδελφό για κάποιο θέμα για τέσσερις συνεχείς μήνες και δεν τον βρήκε να ευκαιρεί ούτε μια μέρα, γιατί ο νους του ήταν δοσμένος διά της προσευχής στις Θεωρίες του Θείου Άκτιστου Φωτός. «Είπε δε ο Γέρων ότι ούτος επίγειος Άγγελος γέγονεν».
Προϋποθέσεις για την προσευχή
Στην ορθόδοξη προβληματική τίθενται οι εξής προϋποθέσεις για την προσευχή. Κατ’ αρχάς οι Πατέρες τονίζουν την αναγκαιότητα της στροφής του νου προς τον εαυτό του και της αποκοπής του από τα υλικά και αισθητά πράγματα ως προϋπόθεση για την προσευχή.
Λέει ο Μέγας Βασίλειος: «Νους, μη σκεδανύμενος επί τα έξω, μηδέ υπό των αισθητηρίων προς τον κόσμο διαχεόμενος, προς εαυτόν επάνεισι και δι’ αυτού προς την του Θεού έννοιαν αναβαίνει κακείνω τω κάλλει ελλαμπόμενος και περιλαμπόενος πάντοτε, λήθην λαμβάνει εισέτι και αυτής της εαυτού φύσεως».
Άλλη προϋπόθεση είναι η ταπείνωση. Η Βίβλος αποφαίνεται: «Προσευχή ταπεινού, νεφέλας διήλθεν». Τέλος, μια άλλη προϋπόθεση είναι η εγκατάλειψη του ανθρώπου στην αγάπη και στο έλεος του Θεού: «Εν τη προσευχή σου μη θέλεις ω σοι δοκεί γενέσθαι, αλλ’ ως τω Θεώ αρέσκει», θα πει ο Άγιος Νείλος.
Άρτια προσευχή είναι η λειτουργική προσευχή
Θα πρέπει να τονισθεί πως στην Ορθοδοξία δεν υπάρχει η έννοια της ατομικής προσευχής και πως για τους ορθοδόξους, άρτια προσευχή είναι η λειτουργική προσευχή όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τις ακολουθίες της Εκκλησίας και ιδίως μέσα από τη Θεία Λειτουργία.
Στην Ορθοδοξία μας θα πρέπει να τονισθεί πως υπάρχει η λεγόμενη νοερά προσευχή ή μονολόγιστος ευχή η οποία κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά «Ανυσιμότατο είδος προσευχής έστι».
Είναι ωφελιμότατο είδος διότι με την επανάληψη του ονόματος του Ιησού, ο νους καθαίρεται από τα πάθη, γίνεται Θεοειδής και φορέας Θείων χαρισμάτων. Το «Κύριε Ιησού Χριστέ Υιέ του Θεού ελέησον με τον αμαρτωλόν», στην ορθοδοξία μας ταυτίστηκε με τη νίκη κατά του διαβόλου, αφού κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη «Ονόματι Ιησού μάστιζε διαμονίους».
Μέσο ανάβασης του νου προς τον Θεό του
Θα λέγαμε, λοιπόν, πως η προσευχή είναι και μέσο ανάβασης του νου προς τον Θεό του και μέσο συντριβής των παθών και Θεώσεως του ανθρωπίνου προσώπου και τέλος το κατ’ εξοχήν μέσο με το οποίο διακρίνουμε αν κάποιος είναι όντως Χριστιανός, αφού κατά τον Άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης «Χριστιανός εστί, ο μετά Χριστού όλος και ο Χριστόν μόνο αναπνέων και περιφέρων».
Σάββας Αλεξάνδρου,
θεολόγος
