Λαογραφικά Απριλίου
Με τη Μεγάλη Πέμπτη αρχίζουν ουσιαστικά οι καθ’ αυτό προετοιμασίες για το Πάσχα. Η μέρα λέγεται και Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινόπεφτη κυρίως από το βάψιμο με κόκκινη βαφή των λαμπριάτικων αυγών. Κύρια απασχόληση της νοικοκυράς είναι το ζύμωμα για τις κουλλούρες ή πίττες της Λαμπρής και τα τσουρέκια.
Στην Κύπρο το ζύμωμα σχετίζεται με τις φλαούνες και τα παξιμάδια «αρκατένα» ή «προζυμένα».
Στην Πελοπόννησο τις λαμπριάτικες «κουτσούνιες» τις ζυμώνουν με λάδι, με αμύγδαλα και γλυκάνισα, βράζουν το ζουμί για νοστιμάδα. Τις κουτσούνες τις πλάθουν στρογγυλές σαν κουλλούρες ή μακρουλές και τις περιπλέχουν (στολίζουν) μέσα με ζυμάρι.Βάζουνε στη μέση το κόκκινο το αυγό και στολίζουν με αγκιναρίτσες, πουλάκια, μύγδαλα και σουσάμι».
Το βάψιμο των αυγών γίνεται με καθορισμένη εθιμοτυπία. Σε πολλά μέρη είναι καθορισμένος ο αριθμός των αυγών που θα βάψουν, καθώς επίσης και ο τρόπος και τα μέσα της βαφής τους. Το δοχείο στο οποίο βάφουν τα αυγά πρέπει να είναι καινούργιο και τη βαφή δεν τη βγάζουν από το σπίτι ούτε τη χύνουν στη γη.
Τα κορίτσια καταπιάνονται να «γράψουν» ή να «κεντήσουν» με λειωμένο κερί πουλιά ή διάφορα σχήματα. Ακόμη βάζουν στ’ αυγά φτερά από χαρτί, ουρά, μύτη από ζυμάρι και τα κρεμνούν από την οροφή.
Το πρώτο αυγό που θα βάψουν το βάζουν στο εικονοστάσι του σπιτιού και είναι το «αυγό της Παναγιάς». Όταν γίνει τριών χρονών στο εικονοστάσι γίνεται «κρατητήρα», δηλ. «μια πέτρα που, άμα τη βάλεις απάνω σε έγκυα γυναίκα, είτε σε ζώο έγκυο, έχουν την ιδέα ότι κρατεί (δεν αποβάλλει)». Στον Πόντο πήγαιναν στην εκκλησία στα 12 Ευαγγέλια, τόσα αυγά κόκκινα όσα και τα μέλη της οικογένειας.
Σ’ ένα κουτάκι τ’ αφήνουν εκεί μέχρι την Ανάσταση που θα τα τσουγκρίσουν μεταξύ τους οι χωριανοί ή κάθε οικογένεια θα τα φέρει στο σπίτι της ευλογημένα. Τα τσόφλια των ευαγγελισμένων αυγών τα έριχναν στις ρίζες των δέντρων ή στο περιβόλι για ευκαρπία.
Στη Δυτική Μακεδονία το πρώτο αυγό που βάγουν το θάβουν στην πρώτη αυλακιά του χωραφιού που θα σπείρουν το φθινόπωρο, «για να ‘ναι παστρικό και το σιτάρι, όπως και το αυγό».
Τα αυγά που γεννούν οι κότες τη Μεγάλη Πέμπτη (μεγαλοπεφτιάτικα αυγά) είναι αποτρεπτικά του κακού. Έτσι τα βάφουν την ίδια μέρα και τα παίρνουν στ’ αμπέλια ή τα χωράφια για να μην τρώει τους βλαστούς το σκαθάρι ή για να μην τα καταστρέψει το χαλάζι.
Τα αυγά βάφονται κατά το πλείστο κόκκινα Πανελλήνια, η παράδοση που αναφέρει πως «όταν αναστήθηκε ο Χριστός, το ‘παν σε μια κι αυτή δεν πίστεψε και είπε: όταν τ’ αυγά που κρατώ γίνουν κόκκινα, τότε θ’ αναστηθεί ο Χριστός. Και αυτά κοκκίνισαν. Και από τότε τα βάφουν κόκκινα».
Άλλη άποψη είναι ότι βάφονται κόκκινα προς ανάμνηση του αίματος του Χριστού που χύθηκε για τη σωτηρία μας.
Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, μετά την ακολουθία και την ανάγνωση των 12 Ευαγγελίων, σε πολλά μέρη, γυναίκες διανυκτερεύουν στην εκκλησία και «φυλάγουν και μοιρολογούν τον Χριστό» όπως συνηθίζουν για προσφιλή του νεκρό.
Κάτω από το τρισκέλι του ιερού Ευαγγελίου τοποθετούν διάφορα αντικείμενα της καθημερινής χρήσης ή τρόφιμα και υγρά για να αγιαστούν. Στην Κύπρο «το νερόν των δεκατεσσάρων Ευαγγελίων» θεωρείται θεραπευτικό για τις ημικρανίες.
Θαυματουργικές ιδιότητες αποδίδει ο λαός στα κεριά που ανάβονται κατά την ανάγνωση των Ευαγγελίων. «το κερί που μένει άκαυτο, το φυλάγουν για φυλακτό κι όταν μπουμπουνίζει το χειμώνα και βρέχει δυνατά και κάνει κατακλυσμό, ανάβουν το κερί και δεν πέφτει αστροπελέκι».
Στην Ήπειρο βράζουν σιτάρι και το πάνε στην εκκλησία. Ο παπάς μνημονεύει τους νεκρούς. Ο κόσμος πιστεύει πω τη Μ. Πέμπτη «βγαίνουν οι ψυχές από τον Άδη, μένουνε έξω 50 μέρες ως της Γονοκλισίας. Τότε γονατίζουμε, γιατί τότε γονατίζουν κι οι ψυχές και προσκυνάνε το Θεό και γυρίζουν πάλι στον τόπο τους».
Στη Μονή της Πάτμου, όπου το πρωί της Πέμπτης γίνεται στην ύπαιθρο αναπαράσταση του Ιερού Νιπτήρα και της προσευχής του Κυρίου επί του Όρους των Ελαιών, το βράδυ ανάβουν φωτιά σε ανάμνηση της φωτιάς στην αυλή του Καϊάφα, όπου βρισκόταν και ο Απόστολος Πέτρος.
Στις εκκλησίες σκεπάζουν τις εικόνες στο τέμπλο με μαύρα καλύμματα που πέφτουν το Μ. Σάββατο στην πρώτη Ανάσταση.
Θεόδωρος Λ. Αντωνιάδης, Φιλόλογος
