Λαογραφικά Απριλίου
Η τελετή της Ανάστασης γίνεται τα μεσάνυκτα του Σαββάτου προς την Κυριακή. Η εκκλησία δεν έχει τη πένθιμη όψη των προηγούμενων ημερών. Στα χωριά της Κύπρου σκορπίζουν μέσα στην εκκλησία κι έξω στην αυλή μερσίνια.
Αλλού σκορπίζουν δεντρολίβανο. Όλοι οι πιστοί με τα γιορτινά τους, κρατώντας τη λαμπάδα τους τρέχουν για τη χαρμόσυνη ακολουθία της Ανάστασης με το Χριστός και Αληθώς Ανέστη.
Στον περίβολο της εκκλησίας από μέρες έχει στηθεί ο σωρός με τα πολλά ξύλα για τη μεγάλη «λαμπρατζιά» όπου γύρω-γύρω όλοι θα αστειεύονται και θα ετοιμάζονται για το κάψιμο του Ιούδα.
Η ακολουθία στην εκκλησία αρχίζει από τις 11.00μ.μ. και στις 12.00 ακριβώς, αφού σβήσουν όλα τα φώτα, εμφανίζεται ο ιερέας που με αναμμένη λαμπάδα ψάλλει το «Δεύτε λάβετε φως». Οι πιστοί ανάβουν τα κεριά τους ο ένας από τον άλλο και ολόκληρη η εκκλησία και ο περίβολος καταυγάζονται από νέο άγιο φως.
Στα Καλάβρυτα το άγιο φως ανάβουν κατά οικογένειες, ενώ στην Αρκαδία «πρώτη παίρνει φως μια νιόνυμφη και φιλεί το χέρι του παπά και του δίνει φιλοδώρημα». Στην Αθήνα τα κορίτσια ανάβουν το κερί τους από άντρα «για να παντρευτούν». Το «Χριστός Ανέστη» ψάλλεται μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου που γίνεται συνήθως στο ύπαιθρο.
Στη Χίο, όταν κατά την ανάγνωση ο ιερέας πει «και σεισμός εγένετο μέγος» όλοι κτυπούν τα στασίδια και γίνεται ένα νταβατούρι, έναν κακό». Περισσότερο όταν ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη» η ατμόσφαιρα δονείται από κωδωνοκρουσίες, πυροβολισμούς, κροτίδες και πυροτεχνήματα.
Στη Σινώπη του Πόντου «ο καθένας παίρνει ένα δαφνόφυλλο να το κάψει, γιατί η δάφνη είναι καταραμένο δέντρο, γιατί απ’ αυτό κρεμμάστηκε ο Ιούδας».
Στην Κύπρο το «Χριστός Ανέστη» είναι ο Καλός Λό(γ)ος γι’ αυτό και οι συνηθισμένες φράσεις: Ακούσαμε τον Καλόν Λό(γ)ον, πάμε στον Καλόν Λό(γ)ον. Στην αναμμένη «λαμπρατζιά» που ανάβει στον περίβολο κάθε εκκλησίας, τα μικρά παιδιά ρίχνουν «τον μάρτη», που φορούσαν από την 1η του Μάρτη, για να καεί.
Με την είσοδο του ιερέα στην εκκλησία, μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου, πολλοί στις πόλεις κρατώντας αναμμένες τις λαμπάδες τους επιστρέφουν στα σπίτια τους. Στην ύπαιθρο ο πιο πολύς κόσμος μένει μέχρι να τελειώσει η πρώτη αναστάσιμη λειτουργία.
Σε περιοχές των Αγράφων τη φωτιά την ανάβουν σε βράχους που είναι κοντά με φως που παίρνουν κάποιος ή τα παιδιά μετά το «Δεύτε λάβετε φως». Υπάρχει εδώ ένας συμβολισμός διότι το φως αγιάζει το χώρο σ’ όση έκταση φωτίζεται.
Όταν γυρίζουν στο σπίτι από την αναστάσιμη λειτουργία πρώτα-πρώτα θ’ ανάψουν τη λάμπα του σπιτιού με το άγιο φως. Στην Κορώνη «άμα γυρίσουνε σπίτι θα κάνουν πρώτα ένα σταυρό με το άγιο φως στα κουφώματα του σπιτιού.
Ύστερα θα πάνε στα εικονίσματα, θα κάνουνε το σταυρό τους, θα σβήσουνε το καντήλι και θα τ’ ανάψουνε με το καινούργιο φως. Ύστερα θα κατεβούνε κάτω να βουλλώσουνε τα ζωντανά: γίδια, πρόβατα, βόδια, γαϊδούρια, ότι έχει κανείς, τα τσουρουφλούνε, πάνε και στις κότες».
Στην Καστοριά «το Πάσχα, μετά το Χριστός Ανέστη, τα κορίτσια πάνε σπίτι με τα κεριά αναμμένα και με αυτά φοβίζουν τα βόδια, φέρνοντας ξαφνικά το φως σ’ αυτά και φωνάζοντας. Αυτό το κάνουν για να μην τα πειράζει το καλοκαίρι η μύγα».
Στο Λασήθι της Κρήτης «άμα έχουνε κανένα ζω που δεν γεννά, πάνε με το φως και του κάνουν το Χριστός Ανέστη και γκαστρώνεται ύστερα».
Τα κεριά της Ανάστασης χρησιμοποιούνται και εναντίον της βασκανίας, για ανατροπή του χαλαζιού και για την κατάπευση τρικυμίας. Για επίτευξη της ευφορίας της γης παραχώνουν τα τσόφλια των αυγών της Λαμπρής στα χωράφια.
Έτσι στην Ανατολική Θράκη «το Πάσχα έκαμναν μια κουλλούρα με σταυρό – αλώνι το λέγαμε – έβαναν και πέντε αυγά, ένα άσπρο στη μέση και τέσσερα κόκκινα στις άκρες και τα πάαιναν στ’ αμπέλι και το ‘τρωγαν. Παράχωναν τα τσόφλια για το χαλάζι».
Στην Κύπρο ο γεωργός θεωρεί υποχρέωσή του, επιστρέφοντας από τον Καλόν Λό(γ)ον να κάμει πρώτα Χριστός Ανέστη με τα δέντρα του σπιτιού ή του περιβολιού.
Στην Κρήτη χαιρετούν με το Χριστός Ανέστη τα άκαρπα δέντρα. «Το λένε τρεις φορές το Χριστός Ανέστη και κατόπι το πετρώνουνε, του βάνουνε δηλαδή μια πέτρα στη ρίζα και κάνει καρπό».
Σε όλο τον Ελληνισμό υπάρχει η συνήθεια, όταν επιστρέφουν από την εκκλησία, να κάνουν πρόγευμα νυκτερινό κατά το οποίο γεύονται τα πατροπαράδοτα φαγητά και ιδιαίτερα τη μαγειρίτσα. Επίσης απαραίτητο είναι το τσουγκρισμα των κόκκινων αυγών για τις ευχές.
Στην Κύπρο δεν θεωρείται καλό να φάει ένας ολόκληρο το αυγό, πρέπει μέρος να δώσει σε άλλο, αλλιώς θα βγάλει «γαιματά» δηλαδή σπυρί που θα μεγαλώσει και θα ενοχλεί για μεγάλο διάστημα. Στο τσούγκρισμα ο νικητής παίρνει το αυγό του αντιπάλου του.
Στα εικονοστάσια αφαιρούν το περσινό αυγό και τοποθετούν το καινούργιο. Σε μερικούς τόπους το οικογενειακό τραπέζι μένει στρωμένο για τρεις μέρες και τα ψίχουλα τα ρίχνουν στ’ αμπέλια για πολυκαρπία.
Το κύριο φαγητό της Κυριακής του Πάσχα είναι το αρνί στη σούβλα. Φτωχός ή πλούσιος το θεωρεί καλό για το σπιτικό του να σφάξει τη Λαμπρή ένα ρίφι ή αρνί.
Στη Ρόδο ο παπάς του χωριού γυρίζει όλα τα σπίτι και ευλογεί όλους.
Το πρωί και ιδιαίτερα μετά το μεσημέρι όταν θα γίνει ο εσπερινός της Αγάπης στους αυλόγυρους των εκκλησιών μαζεύονται πολλοί μικροί και μεγάλοι και παίζουν διάφορα παιχνίδια, χορεύουν, τραγουδούν, αστειεύονται και διασκεδάζουν.
Παλαιότερα στην Κύπρο, σε πολλά χωριά οργανώνονταν αγώνες που περιλάμβαναν πήδημα (μονάπιν, τριάππιδκια) τρέξιμο, σήκωμα του διτζιμιού, πάλη και ιπποδρομίες ή γαϊδουροδρομίες. Τούτο συνέβαινε και σε πολλές άλλες περιοχές του Ελληνισμού όπου τα βραβεία ήταν λαμπριάτικες κουλλούρες, κεντημένα μαντήλια ή άλλα έπαθλα.
Η ανακούφιση η οποία η λαϊκή ψυχή αισθάνεται με τον θρίαμβο της Ανάστασης, ξεσπά με διακωμώδηση του Ιούδα και γενικά των Εβραίων που σταύρωσαν τον Χριστό. Ομοίωμα του Ιούδα ή Εβραίου περιφέρεται από παιδιά μέσα στην πόλη ή το χωριό, κρεμάζεται από κάπου και καίεται με πυρπόληση.
Βιβλιογραφία: Γ.Α. Μέγα.
1. Ελληνικαί Εορταί και Έθιμα της λαϊκής λατρείας.
2. Ζητήματα Ελληνικής Λαογραφίας.
Θεόδωρος Λ. Αντωνιάδης, Φιλόλογος
