Πλήθος είναι οι θέσεις της χριστιανικής διδασκαλίας που φανερώνουν κυριαρχική τη θέση της ελευθερίας μέσα στο πνεύμα που διέπει τον χριστιανισμό. Τόσο κυριαρχική, που μπορεί κανείς να πει, ότι δεν μπορεί να μιλήσει σωστά για τον χριστιανισμό χωρίς να είναι παρούσα η ελευθερία στο βαθύτερο και ουσιαστικότερο νόημά της. Αδελφωμένα αυτά τα δύο μαζί επιτρέπουν, εξασφαλίζουν και σφραγίζουν την απεριόριστη άνοδο του ανθρώπου.
Ποιές θέσεις της χριστιανικής διδασκαλίας στηρίζουν ειδικότερο τις παραπάνω αποφάνσεις; Ο Θεός είναι πρόσωπο, και ως πρόσωπο είναι πνεύμα, και είναι Αγαθός. Πιο πέρα είναι ο Ων.
Για το θέμα που εξετάζουμε δεν είναι ανάγκη να προχωρήσουμε σε διερεύνηση των παραπάνω κατηγορημάτων του θείου προσώπου. Αρκεί να σημειώσουμε ότι όλα αυτά τα κατηγορήματα, πρόσωπο, πνεύμα, αγαθός, ο ων, είναι συνυφασμένα με την ελευθερία, έχουν θα έλεγα υποδομή τους την ελευθερία. Ως προς το τελευταίο κατηγόρημα, το ο Ων, για να κατανοήσουμε τη σύνδεσή του με την ελευθερία, πρέπει να μη ξεχνούμε ότι δηλώνει το αιώνιο «είναι», το χωρίς αρχή και τέλος, το «εαυτού αίτιον», και για τούτο πηγή πάντων των όντων· σ’ αυτό οφείλουν το «είναι», το πρόσωπο, το πνεύμα και την αγαθότητά τους.
Αυτού του Θεού που είναι η μυστική και άρρητη πραγμάτωση της ελευθερίας καλείται από τη χριστιανική διδασκαλία κάθε πιστός να γίνει ομοίωμα «κατά δυνατόν ανθρώπω».
Μεταβαίνομε έτσι προς τις περίφημες ανθρωπολογικές θέσεις του χριστιανισμού που και αυτές χαρακτηρίζονται από την συνύφανση του ανθρωπίνου προσώπου με την ελευθερία. Ο πιστός που ατενίζει προς τον Θεό είναι ένας θηρευτής της ελευθερίας και της αλήθειας. Αυτά τα δυό δίνουν στο ανθρώπινο πρόσωπο την ιερότητά του: «και τους προσκυνούντας αυτόν εν πνεύματι και αλήθεια δει προσκυνείν»,
Αυτεξούσιο έπλασε τον άνθρωπο ο Θεός, αυτεξούσιο τον θέλει. Ο άνθρωπος ενεργεί κατά προαίρεση, και όταν έτσι ενεργεί, ενεργεί ως άνθρωπος. Για την προαίρεση μίλησαν πολύ οι αρχαίοι φιλόσοφοι και μάλιστα ο Αριστοτέλης. Μας δίνουν όμως την εντύπωση ότι η προαίρεσή τους έχει ψυχολογική την αρχή της. Η χριστιανική προαίρεση έχει μεταφυσική την αρχή της, γιατί πραγματώνεται σωστά όταν ο άνθρωπος είναι θέληση του καλού, του αγαθού, όταν με άλλα λόγια, κατορθώνει και ταυτίζει την προαίρεσή του με το θέλημα του Θεού.
Είπαν ότι η χριστιανική διδασκαλία είναι αντιφατική ως προς το θέμα της ελευθερίας. Διότι δέχεται τον «προορισμό» του ανθρώπου και του κόσμου, μια θέση, παρατηρούν, που δεν αφήνει κανένα χώρο στην ελευθερία.
Υπάρχει πραγματικά αντίφαση; Και ναι και όχι. Υπάρχει όταν τις θέσεις αυτές τις δούμε έξω από την αντίληψη του χριστιανισμού περί του Θεού. Δεν υπάρχει όταν τις δούμε ως δύο ρίζες που και οι δύο έρχονται από το Θεό, η ελευθερία από τον Πανάγαθο Θεό, ο «προορισμός» από τον Πάνσοφο Θεό.
Ο Θεός έξω από τη ροή του γίγνεσθαι και από τις διαστάσεις του χρόνου, είναι ένα αιώνιο παρόν, και ως Πάνσοφος, γνωρίζει πάντοτε τα πάντα. Δεν τα προσδιορίζει, απλώς τα γνωρίζει, διότι είναι Πάνσοφος. Η γνώση δεν είναι προσδιορισμός. Ο γιατρός που γνωρίζει την πορεία που θα ακολουθήσει η νόσος δεν την προσδιορίζει.
Την ίδια ώρα ο Θεός ως Πανάγαθος θέλει να κάνη ο άνθρωπος πάντοτε το καλό, κι ας ξέρει ότι δεν θα το κάνει πάντοτε. Δεν προσδιορίζει όμως την προαίρεσή του γιατί τότε η αρετή του ανθρώπου δε θα είχε αξία, ούτε νόημα. Η αρετή είναι έκφραση του αυτεξούσιου του ανθρώπου.
Οι παραπάνω θέσεις και σκέψεις, αν και πολύ συνοπτικά δοσμένες, φανερώνουν, νομίζω, την ουσιαστική θέση που η ελευθερία κατέχει μέσα στο πνεύμα του χριστιανισμού. Τις απεριόριστες δυνατότητες που ο χριστιανισμός προσφέρει στη θεωρητική και την πρακτική, ελεύθερη ενεργητικότητα του ανθρώπου. Κάθε πιστός, με την ελεύθερη ενεργητικότητά του, αυτή και τα έργα της, φανερώνει ως πιο βάθος του χριστιανικού πνεύματος μπόρεσε να φτάσει. Όσο πιστεύει ότι το βάθος τούτο είναι απροσμέτρητο, τόσο το καλύτερο γι’ αυτόν.
πηγή: Β. Ν. Τατάκη, «Η πορεία του ανθρώπου», εκδ. Των φίλων, σ. 65-68
