Ευτυχία είναι η ελευθερία και ελευθερία είναι η ευψυχία
«Ἀγάπη κι ἔρωτας καλοῦ τὰ σπλάχνα τους τινάζουν.»
Διονύσιος Σολωμός
Το Μεσολόγγι, ένας πεισματάρης βράχος, ένα φρούριο απόρθητο, με ανυπότακτους αγωνιστές γίνεται πηγή έμπνευσης για τον ποιητή της ελευθερίας Διονύσιο Σολωμό ο οποίος μεταφέρεται νοερά στην τελευταία νύχτα πριν την ηρωική έξοδο και ιχνηλατεί τις ψυχές των Ελεύθερων Πολιορκημένων:
ἤθελε πεῖς ὅτι εἶχε παύσει ἡ ζωή·
οἱ ἥρωες εἶναι ἑνωμένοι και μέσα τους
λόγια λένε γιὰ τὴν αἰωνιότητα ποὺ μόλις τὰ χωράει·
Στὰ μάτια καὶ στὸ πρόσωπο φαίνονται οἱ στοχασμοί τους·
Τοὺς λέει μεγάλα καὶ πολλὰ ἡ τρίσβαθη ψυχή τους.
Ἀγάπη κι ἔρωτας καλοῦ τὰ σπλάχνα τους τινάζουν.
Τὰ σπλάχνα τους κι ἡ θάλασσα ποτὲ δὲν ἡσυχάζουν·/
Γλυκιὰ κι ἐλεύθερ᾿ ἡ ψυχὴ σὰ νά ῾τανε βγαλμένη…
Αγάπη κι έρωτας καλού τα σπλάχνα τους τινάζουν. Ούτε μίσος, ούτε ταραχή. Τα σπλάχνα τους κι η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν, μα γλυκιά κι ελεύθερη είν’ η ψυχή των. Ο ποιητής σ’ αυτούς τους στίχους αποκαλύπτει το περιεχόμενο του έρωτα προς την ελευθερία, του έρωτα προς την πατρίδα. Έρως καλού! Απλά. Αντίλαλος πατερικής θεολογίας: θείος έρως, έρως Χριστού.
Η ομορφιά της ψυχής των ελεύθερων πολιορκημένων, περικαλλής και περίλαμπρη, αποκεκαθαρμένη στο καμίνι της πείνας και των στερήσεων ταυτίζεται με το καλό και προσεγγίζει τα κράσπεδα της αγιότητος. Δεν είναι τυχαίο που στην ελληνική γλώσσα το καλό είναι ομόριζο του κάλλους. Δεν μπορεί το καλό να συνοδεύει την ασχήμια. Κι ο άριστος βαθιά στους αιώνες αντλεί τη ρίζα της ετυμολογίας του από τον έρωτα. Άρρητος έρως άριστος, έρως ελευθερίας.
Πώς ορίζεται όμως η ελευθερία;
« Ελευθερία ἐστίν ἀγαθή συνείδησις» δίδασκε ο σοφός Περίανδρος από την Κόρινθο. Κι ο δάσκαλος εκείνος, που τον καταδικάσαμε να πιει το κώνειο έλεγε: ”Όποιος παρασύρεται από τις απολαύσεις και τις ηδονές του σώματος, καταντάει δούλος. Κανείς δεν μπορεί να είναι ελεύθερος, εάν δεν είναι κύριος του εαυτού του”.
Όπου είναι ο Θεός, είναι και η ελευθερία!
Και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόσοτομος όταν ρωτήθηκε τι είναι ελευθερία είπε: «Ελευθερία είναι η εικόνα του Θεού στον άνθρωπο. Όπου είναι το πνεύμα του Κυρίου, εκεί είναι και η Ελευθερία». «Γνώσεσθε τήν ἀλήθειαν καί ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς» θα πει νωρίτερα ο Χριστός, τέμνοντας την Ιστορία στα δύο, για να συμπληρώσει σκανδαλωδώς «ἐγώ εἰμί ἡ ὁδός καί ἡ ἀλήθεια καί ἡ ζωή». Έρως Χριστού, έρως αληθείας, έρως ελευθερίας. Και ακόμη πιο πριν, 400 τόσα χρόνια νωρίτερα, έγραφε σοφά ο παππούς ο Θουκυδίδης: «Τό εὔδαιμον τό ἐλέυθερον, τό δ’ ἐλεύθερον τό εὔψυχον». Ευτυχία λοιπόν είναι η ελευθερία και ελευθερία είναι η ευψυχία, ως γνήσιος καρπός της αλήθειας.
Ήταν απλοί άνθρωποι
Πολλές φορές ο υπερβάλλων ζήλος της αγάπης, του σεβασμού και της τιμής προς τους ήρωες μας, δημιουργεί μια ψευδαίσθηση: την εντύπωση ότι οι ήρωες ήταν τέλειοι, χωρίς ψεγάδια, πάντοτε ορθοί και αλύγιστοι, εκ φύσεως και εκ γενετής φορείς μιας υπεράνθρωπης ανδρείας. Και όμως δεν ήταν έτσι. Δεν ήταν ποτέ έτσι. Όπως και οι άγιοι στο άλλο περιβόλι της ύπαρξής μας – την Εκκλησία – δεν ήταν τέλειοι, έτσι και οι ήρωες, ακόμη περισσότερο, δεν διέφεραν από τον απλό άνθρωπο και αυτό έχει μεγάλη σημασία.
Αναμέτρηση με τη ζωή και το θάνατο
Οι αρετές τους ως μορφές του έρωτα προς την ελευθερία δεν ήταν δώρα άνωθεν, εξ απαλών ονύχων δοσμένα. Κάθε άλλο. Το πέρασμα στην αιωνιότητα και στο πάνθεον των ηρώων δεν έγινε αίφνης σε κάποια στιγμή αποκοτιάς ή στιγμιαίας τρέλας που οδήγησε στο θάνατο. Όχι. Ήτανε καρπός αναμετρήσεων με πτώσεις, αίμα, αδυναμίες, ήττες και νίκες στην καθημερινή αρένα της ζωής.
Αναμέτρηση με την ελευθερία, αναμέτρηση με το Θεό, αναμέτρηση με τη ρωμιοσύνη, αναμέτρηση τέλος με τη ζωή και το θάνατο. Όλες, αναμετρήσεις στα μαρμαρένια αλώνια του καθημερινού βίου, ανάμεσα σε μικρόνοες και μικρόψυχους, φιλόδοξους και φιλάργυρους, δύσπιστους και κακεντρεχείς, προδότες και ριψάσπιδες.
Η παρακαταθήκη των ηρώων μας
Αναμετρήσεις, όλες από έρωτα. Έρωτα ελευθερίας ή θανάτου. Έρωτα του καλού. Έρωτα της αιωνιότητας. Λόγια για την αιωνιότητα στα χείλη των μελλοθανάτων Μεσολογγιτών.
Η αρετή κι ο έρως των ηρώων που έγραψαν την ελληνική ιστορία έγιναν ένα με τον πόθο τους για ελευθερία. Αυτή την παρακαταθήκη μάς άφησαν φεύγοντας για το μεγάλο ταξίδι της αιωνιότητας.
Κυπριανός Κυπριανού
Φιλόλογος
