Λαογραφικά Ιουλίου
Οι γιορτές και τα σχετικά ήθη και έθιμα
Από τις μεγάλες γιορτές του Ιουλίου είναι και του προφήτη Ηλία στις 20 του μήνα. Σύμφωνα με τη διαδεδομένη αντίληψη, κατά το τριήμερο 17-20 Ιουλίου μεταβάλλονται οι καιρικές συνθήκες και κατά τόπους έχουμε μηναλλάγια ή μερομήνια με πρόβλεψη για όλο το χρόνο.
Στην Κύπρο χαρακτηριστικά λένε «Βορκάες της Αγίας Μαρίνας, νέφη του Προφήτη Ηλία, ο γρόνος εν να ‘ν καλός». Τα μηναλλάγια αρχίζουν από τη νύκτα της 19ης προς την 20ην του μηνός που αναφέρεται στο Σεπτέμβριο και με τη συνέχεια τις επόμενες μέρες. Οι γεωργοί κάνουν τάματα στον Προφήτη Ηλία για να στείλει «καλούς αέρηδες» που θα βοηθήσουν στο ανέμισμα-λίχνισμα των σιτηρών.
Στην Κύπρο τάζουν και προσφέρουν μια «τηγανιά αυγά» με την παράκληση να μην «ανακατώσει» τους ανέμους και να σκορπίσουν το «λαμνί», το σωρό με το αλωνισμένο σιτάρι.
Ο Προφήτης Ηλίας λατρεύεται στις κορυφές των βουνών, όπου συνήθως κτίζονται και τα εκκλησάκια του. Με το αμάξι του τρέχει στον ουρανό και καταδιώκει το δράκοντα ή το διάβολο, κρατώντας στο χέρι του κεραυνό.
Στη Λακωνία κατά την ημέρα του οι προσκυνητές ανεβαίνουν στην ψηλότερη κορυφή του Ταϋγετού που λέγεται Αιολιάς και ανάβουν μεγάλη φωτιά, στην οποία ρίχνουν άφθονο λίβοανο. Οι γύρω κάτοικοι βλέποντας τη φωτιά ανάβουν παρόμοιες στα υποστατικά τους σε σωρούς χόρτου και αχύρου και πανηγυρίζουν χορεύοντας γύρω τους. Το ίδιο έθιμο συναντούμε και στη Χαλκιδική.
Στην Ανατολική Ρωμυλία σε κάθε χωριό θυσίαζαν ταύρο που προηγουμένως καθαγιαζόταν από τον ιερέα. Τα κρέατα διανέμονταν σ όλους τους κατοίκους, ενώ τα κόκκαλα θάβονταν ως ιερά σε ειδικό τόπο.
Ο προφήτης Ηλίας είναι έφορος της βροχής, των ανέμων και γενικά των καιρικών συνθηκών. Σύμφωνα με πανελλήνια παράδοση «ο άη Λιας ήταν ναύτης και επειδή έπαθε πολλά στη θάλασσα και πολλές φορές κόντεψε να πνιγεί, εβαρέθη τα ταξίδια κι αποφάσισε να πάει σε μέρος που να μην ξέρουν τι είναι θάλασσα και τι είναι καράβια.
Βάνει το λοιπόν στον ώμο το κουπί του και βγαίνει στη στεριά κι όποιον απαντούσε τον ερωτούσε τι είναι αυτό που βαστάει. Όσο του έλεγαν «κουπί», τραβούσε ψηλότερα, ώσπου έφθασε στην κορφή του βουνού. Ρωτά τους ανθρώπους που ηύρε και τι είναι και του λένε «ξύλο». Κατάλαβε πως αυτοί δεν είχαν δει ποτέ τους κουπί κι έμεινε μαζί τους εκεί ψηλά».
Η παράδοση αυτή έχει τις ρίζες στην ομηρική Οδύσσεια, όπου ο Τειρεσίας συμβουλεύει τον Οδυσσέα, αφού σκοτώσει τους μνηστήρες, να πάρει το κουτί του και να πάρει το κουτί του και να πάει σε μέρος που οι άνθρωποι θα το θεωρήσουν ως φτυάρι. Εκεί να το μπήξει στο γη και να κάνει θυσία στον Ποσειδώνα. Κατά το Ν.Ν. Πολίτη, πατέρα της Ελληνικής Λαογραφίας, η λατρεία του αγίου στις κορυφές του βουνού είναι υπόλειμμα της αρχαίας θρησκείας, διότι ο προφήτης Ηλίας ταυτίστηκε με τον Ήλιο τον οποίο οι Αρχαίοι λάτρευαν στις κορυφές των βουνών.
Η γιορτή του αγίου είναι πρόσφορη για μετεωρολογικές παρατηρήσεις και οιωνισμούς. Στην Κεφαλληνία παρατηρούν το μεσημέρι τον ουρανό. Αν είναι καθαρός προοιωνίζει μαλακό χειμώνα. Αντίθετα, αν παρουσιαστούν σύννεφα, προβλέπεται βαρύς χειμώνας. Στην Κάρπαθο το βράδυ της 19ης Ιουλίου παρατηρούν αν στα βουνά κάθονται σύννεφα και προοιωνίζονται «πολυβροχές και καλοσπιρές». Στην Σκύρο οι βοσκοί παρακολουθούν που πλαγιάζει ο μαντρόσκυλος και ανάλογα, αν είναι γυρισμένος προς το βοριά ή το μαΐστρο, θα έχει βαρυχειμωνιά, αν σκύλος πλαγιάζει κατά το νότο, ο χειμώνας θα είναι ήπιος και με λίγες βροχές.
Με διάφορους μαντικούς τρόπους συμπεραίνουν για το μέλλον. «Το πρωί του Προφήτ’ Ηλία, άμα σκάσ’ ο ήλιος, ν ανάψεις μόνη σου το καντήλι να βουτήξεις τα δυο σου νύχια μεσ’ το λάδι και βλέποντας αγνάντια στον ήλιο θα τα βάλεις κοντά, να κτυπάει ο ήλιος μεσ’ τα νύχια και θα πεις: Άγιε μου, προφήτ’ Ηλία, που προφητεύεις σ όλο τον κόσμο και φανερώνεις, φανέρωσε κι εμένα την τύχη μου, τι είν’ το τέλος μου. Και θα σου φανερώσει την τύχη σου». Έτσι κάποια είδε αρνί και πήρε τσοπάνη. Άλλη είδε το φέρετρο της και πέθανε.
Στα περίχωρα των Πατρών «μαζώνουν την ημέρα του άη Λια τραγουδώντας αγριολούλουδα σαράντα ειδών. Μ’ αυτά πλέκουν ένα στεφάνι και το βάζουν το βράδυ κάτω από το μαξιλάρι τους, για να δουν τη νύκτα ποιόν θα πάρουν».
Στη Θράκη από τα καρύδια που κόβουν την ημέρα του αγίου «αν το πρώτο ήταν γεμάτο, όλα θα πήγαιναν καλά, αν ήταν άδειο, κλάψε την τύχη σου». Για τη θεραπεία από διάφορες αρρώστιες, στην ίδια περιοχή, ζώνουν την εκκλησία με λεπτό νήμα με το οποίο περιτυλίσσουν και τον άρρωστο.
Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας δένουν το κεφάλι ή άλλα μέρη του σώματος που πονούν με στάχυ το οποίο κόβουν μετά τη μεγάλη Είσοδο για να κοπεί και ο πόνος. Στην Κρήτη στους κορμούς των ελιών τοποθετούν πέτρες για να κρατήσουν τον καρπό.
Βιβλιογραφία: γ.Α. Μέγα Ελληνικαί Εορταί και Έθιμα της Λαϊκής Λατρίας.
Θεόδωρος Α. Αντωνιάδης
Φιλόλογος
